امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 405

می گشتید و بار سنگین [خطاها] را از دوش خود می انداختید.(1)

3. امام علی علیه السلام در عهد خلفا، مخالف آنان بود، در حالی که در زمان علی علیه السلام معاویه مخالف او بود. معارضه امام با خلفا برای هدایت آنها و در همه موارد، یاری امت اسلام و قهرا خلفا بود، امّا معاویه، جز مکر ونیرنگ، سیاستی نداشت. از این رو امام علیه السلام می فرماید:

به خدا قسم معاویه زیرکتر از من نیست، لکن غدر می کند و مرتکب فجور می شود و اگر شرف و تقوا مرا مقید نمی داشت، هرآینه داهی ترین مردم بودم.(2)

امّا برخی بر این اعتقادند که امام علی علیه السلام با علم به وجود چنین مسائلی، می توانست از آغاز، خلافت را نپذیرد و کناره گیری کند و یا پس از بروز اختلاف در لشکریان خود و فتنه خوارج و سایر حوادث، از کار کناره می گرفت و دوست و دشمن را به حال خود می گذاشت!

بی شک، بر هیچ محقق و مورخی پوشیده نیست که سکوت و قیام علی علیه السلام و رد یا قبول خلافت، صرفاً برای حفظ مصلحت اسلام و مسلمانها بود. او از روز نخست، خود را برای تصدّی امر خلافت، اولی و احقّ می دانست، امّا از بیم بروز فتنه و ایجاد اختلاف بین مسلمانان، خاموشی گزید و سرانجام با خلفا بیعت کرد و در مقام مشورت، آنها را به خیر و صلاح خلافت و امت هدایت می کرد. پس، از قهرمانی چون امام علی علیه السلام برنمی آید که در دوران فتنه و مشکلات، مردم را به حال خود واگذارد. علاوه بر این، امام علیه السلام از نظر امامت نیز خود را مکلّف می دید تا مادام که به حداقل کفایت، یارانی برای جهاد و مبارزه دارد، از پیشوایی و امامت کناره نگیرد. در خطبه معروف شقشقیه می فرماید: اگر اقامه حدود الهی و نگه داری مسند امامت، تا این حدی که هست، یار و مددکار نداشت، «زمام این شتر فراری را به گردن