امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 408

داشت، چه وضعی پیدا می کرد؟

معاویه بعد از قتل ناگهانی امام علیه السلام با این که سرزمین عراق را در اختیار داشت، امّا جز با نیروی ارتش شام نمی توانست آن را آرام کند. حال اگر چنان پایگاه مردمی جاافتاده ای در شام و سپاهی فرمانبردار در اختیار نداشت، به رغم تمام آزمندی و عدم پایبندی اش به اصول عقیدتی، نمی توانست در حکومت عراق دوام یابد. پس اگر او فردی معتقد و پرهیزگار بود، امّا چنان پایگاه مردمی استوار با آن سپاه سر به فرمان را در اختیار نداشت، سرانجامِ کار او چگونه بود؟(1) بنابراین، چنین سرانجامی برای حکومت امام علی علیه السلام امری کاملاً طبیعی بود و خلاف آن هم انتظار نمی رفت.

آنچه گذشت، بیان کلی عدم تداوم حکومت امام علی علیه السلام بود. امّا حقیقت، این است که این عدم تداوم، خود معلول عللی بود که در قالب مشکلات بزرگ در مسیر حکومت امام علی علیه السلام رخ نمود.

روزی پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود: «یا علی! تو با سه فرقه خواهی جنگید: قاسطین، مارقین و ناکثین»(2) و خود مولی علیه السلام فرموده است: «آنگاه که به امر خلافت قیام کردم، طایفه ای نقض بیعت کردند، جمعیتی از دین بیرون رفتند و جمعیتی، از آغاز، سرکشی و طغیان کردند».(3)

1. رویارویی با اصحاب جمل (جبهه ناکثین)

طلحه و زبیر، اولین بیعت کنندگان با امام علیه السلام بودند. وقتی از امام علیه السلام اجازه خواستند که به عمره روند، از آنان پرسید: «شاید می خواهید به بصره یا شام بروید؟» امّا آنان قسم خوردند که جز مکّه، قصد جای دیگری ندارند. در آن زمان، عایشه نیز در مکّه بود. «یعلی بن منیه» که از جانب عثمان حاکم یمن بود، در مکّه به عایشه، طلحه، زبیر و مروان حکم برخورد. او از جمله کسانی بود که به خون خواهی عثمان تحریک

1- . محمدجواد شری، امیرالمؤمنین علیه السلام اسوه وحدت، ترجمه محمدرضا عطائی، ص527 - 529.
2- . سید مرتضی، رسائل شریف مرتضی، ج1، ص1؛ مقدس اردبیلی، زبدی البیان، ص13.
3- . ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج1، ص200.