امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 416

خود برشمرد و یادآور شد که به قاتلان عثمان دسترسی ندارد.(1)

هدف معاویه از آن نامه، برقراری صلح نبود، بلکه فقط در صدد این بود که در بین مردم، خصوصا شامیان، خود را معذور قلمداد کند. علاوه بر این، معاویه می دانست که امام علیه السلام تسلّطی بر قاتلان عثمان ندارد و فقط برای این که خود را در برابر مردم شام تبرئه کند، چنین درخواستی را مطرح کرد.

البته علت اصلی و هدف غایی مخالفت معاویه با امام علی علیه السلام مسأله حکومت بود که از دیرباز آن را در سر می پروراند. ابن اثیر نقل کرده است، وقتی عثمان از حج مراجعت می کرد و معاویه سوار بر استری شهبا (سفید و سیاه) با او بود، ساربان، این آواز را می خواند: «چهارپایان لاغر و آن موجودات لاغراندام که مانند کمانهای کج هستند، می دانند که امیر بعد از او [یعنی پس از عثمان] علی علیه السلام است و اگر زبیر باشد، جانشینی زبیر هم مایه خشنودی است». کعب الاحبار به آن ساربان گفت: «دروغ گفتی، بلکه پس از عثمان، همان کسی که بر استر شهبا سوار است [یعنی معاویه] خلیفه خواهد بود». که به دنبال آن، معاویه به خلافت طمع ورزید.(2)

الف. موضع امام علیه السلام در مقابل معاویه

امام علی علیه السلام در پایانِ نامه 73، در کلامی که رنگ تحبیب و تهدید دارد، به معاویه اطمینان می دهد که نابودی او آرزویش نیست و به خدا سوگند یاد می کند که اگر بعضی تمایلات به بقای او نباشد، توان آن را دارد که ضرباتی بر او وارد کند تا استخوانش خرد و گوشتش آب گردد.(3)

مراد امام علیه السلام از «بعضی تمایلات به بقا» چیست؟ کدامین اصل الهی و سنّت نبوی سبب شده است که امام علیه السلام میل به بقای معاویه داشته باشد؟ چگونه می شود میل به

1- . ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج15، ص76.
2- . ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج3، ص73.
3- . «و أقسم باللّه إنّه لولا بعض الاستبقاء لوصلت إلیک منّی قوارع، تقرع العظم، و تهلس اللحم» فیض الاسلام، ترجمه نهج البلاغه، نامه 73.