امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 422

حل مسالمت آمیز مشکل معاویه به جایی نرسید، ناچار از در جنگ درآمد. در این جنگ به خاطر مکر و فریب دشمن و جهالت مردم، امام علیه السلام از پیروزی حتمی محروم گشت و معاویه که در آستانه شکست و نابودی بود، خشنود و کامیاب، ابتکار عمل را پس از آن به دست گرفت.

امام علیه السلام در نکوهش ساده لوحی و کوته اندیشی یارانش، با لحنی تأسف بار که گویی بر جانش سنگینی می کند، می فرماید: «شما دوستدار زنده ماندن (توقف جنگ) هستید و بر من روا نیست شما را بر آنچه نمی پسندید وادار کنم».(1)

ب. آنگاه که باطل محض برای حق مطلق سرنوشت تعیین می کند

امام علیه السلام ناچار به پذیرش حکمیت می شود و سرانجام چنین می شود که از طرف امام علیه السلام ابوموسی و از طرف معاویه، عمروعاص به عنوان حکمین برگزیده می شوند. ابوموسی و عمروعاص در «دومی الجندل» به هم رسیدند و مدتها درباره خلافت با هم گفت وگو کردند. عمروعاص، ابوموسی را فریب داد و به پیشنهاد عمرو، قرار شد هر یک بر منبر رفته، امیر خود را برکنار کرده، امر خلافت را به شورا واگذار کنند. عمرو، ابوموسی را بر خود مقدّم داشت. از این رو ابوموسی بر منبر رفت و حضرت امیر را از خلافت برکنار کرد. بعد از ابوموسی، عمروعاص بر منبر نشست و به جای برکناری معاویه، او را به خلافت برگزید.(2)

امام علی علیه السلام در آن هنگام در کوفه منتظر نتیجه حکم حکمین ماند. آنگاه که امام علیه السلام از نتیجه حکمیّت آگاه شد، سخت اندوهگین گشته، برای مردم خطبه ای خواند. در آن خطبه، امام علیه السلام بعد از حمد خدا و درود بر پیامبرش صلی الله علیه و آله، فرمود:

[بدانید] که نافرمانی و سرپیچی از نصیحت ناصح مهربان و عالم تجربه دیده، موجب حسرت می گردد و پشیمانی به دنبال می آورد. من دستور خود را درباره حکمیت به شما داده بودم و نظر خود را صاف و روشن برای شما گفته بودم،