امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 427

اصولاً خطر این گونه افراد، فقط این نیست که افرادی جاهلند، بلکه خطر اصلی آنها این است که معمولاً ابزار و آلت دست افراد زیرک و سدّ راه حق و مصالح اجتماع انسانی قرار می گیرند. منافقانِ بی دین، معمولاً از این مقدس مآبهای احمق، علیه طریق حق و مصالح جامعه اسلامی سود جسته اند. همین وضعیت آنها را، امام علی علیه السلام بسیار لطیف و عالی بیان فرموده است:

همانا بدترین مردم هستید. تیرهایی در دست شیطانید که از وجود پلیدتان برای زدن نشانه خود استفاده می کند و به وسیله شما، مردم را در حیرت و گمراهی می افکند.(1)

آری! جهالت، عمده ترین ویژگی این افراد بود. آنان مانع بزرگی در مقابل برنامه های اصلاحی امام علیه السلام بودند. بدان اندازه از درک و فهم برخوردار نبودند که مقام بلند شخصیتی چون امام علی علیه السلام را دریابند و برای نیل به اهداف عالی او یاری گرش باشند.

ب. اصول عقاید خوارج

ریشه اصلی خروج آنان را چند چیز تشکیل می داد:

1. تکفیر علی علیه السلام، عثمان، معاویه، اصحاب جمل و اصحاب تحکیم؛ یعنی کسانی که به حکمیت رضا دادند؛ جز آنان که به حکمیت رأی داده و سپس توبه کردند.

2. تکفیر کسانی که قائل به کفر علی علیه السلام و عثمان و... نباشند.

3. اعتقاد به این که ایمان، تنها عقیده قلبی نیست، بلکه عمل و اوامر و نواهی، جزء ایمان است؛ یعنی ایمان، اعتقاد و عمل است.

4. اعتقاد به وجوب بلاشرط شورش بر والی و امام ستمگر. آنان می گفتند: امر به معروف و نهی از منکر، مشروط به چیزی نیست و در همه جا بدون استثنا باید این دستور الهی انجام گیرد.(2)