امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 48

که تصوف، آن را از تشیع اخذ کرده است. مسأله در این مرتبه، مسأله انسان کامل و حجّت زمان است:

پس به هر دوری ولی قائم است تا قیامت آزمایش دایم است(1)

در هر دوره ای، یک انسان کامل که حامل معنویت کلی انسانیت است، وجود دارد. امام نزد شیعه، انسان کاملی است که مقامات و درجات زیادی برای او قائلند و همه آنها در زیارات و ادعیه شیعه آمده است. اهل سنت و حتی برخی از شیعیان، در این مرتبه، به امامت معتقد نیستند.

استاد مطهری با توجه به ذومراتب بودن امامت، معتقدند که تشیع هم مراتب دارد. بعضی از شیعیان، قائل به امامت به همان معنای رهبری اجتماعی هستند و برخی دیگر، مرحله دوم را هم قائلند، ولی به مرحله سوم نمی رسند، اما اکثریت شیعه و علمای آنان، به مرحله سوم هم اعتقاد دارند.(2)

گفتار هفتم: نسبت بین نبوت و امامت

بحث از تفاوت و تشابه و عبارت دقیقتر، نسبت بین نبی و امام، از مسائل متداول کلامی است. در مباحث پیشین روشن شد که امام، در چند جهت با نبی، مشترک است: لطف بودن، مأمور الهی و هادی بودن (در مقابل هابط) و برخورداری از دو مقام تبیین وحی و تدبیر امور دینی و دنیوی مردم. حال سؤال این است که آیا بین نبی و امام، تباین است یا نه؟ یعنی هیچ نبی ای امام نیست و یا هیچ امامی نبی نیست؟

شیخ طوسی رساله ای مختصر و تک نگاره(3) در پاسخ به این سؤال نوشته است. متکلمان متأخر تا آن جا که تحقیق کرده ایم، نکته تازه ای بر مطالب آن نیفزوده اند و هرچه بیان کرده اند، شرح و تفصیل سخنان وی است. وی تفصیل سخن را در این

1- . مولوی، مثنوی معنوی، تصحیح نیکلسون، دفتر سوم، بیت 815.
2- . مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج4، ص848 -850.
3- . شیخ طوسی، الرسائل العشر، «رسالی فی الفرق بین النبی و الإمام»، ص109-114.