امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 59

نیست که امت برای تهذیب نفس و کسب فضایل اخلاقی، امام را به عنوان اسوه و نمونه عینی تخلق قرار دهند که عاری از هرگونه خطا و گناه است.

این دیدگاه در تفسیر منزلت و نقش امامت در جامعه دینی را می توان دیدگاه دنیاگرایانه نامید که رسالت امام را به امور، صرفاً این جهانی، محدود و محصور می کند. به همین دلیل، آن را می توان مبتنی بر مغالطه کنه و وجه دانست که وجهی از شؤون امامت را به جای همه رسالت و هویت آن، می نهد و نیز می توان آن را مبتنی بر خطای تحویلی نگری (reductionism) انگاشت که امامت را به امری فروتر از آن، تقلیل می دهد.

این نظریه تحویلی نگرانه، بسیاری از مسائل امامت را نزد اهل سنت، تحت تأثیر قرار می دهد؛ از جمله: امامت از مباحث کلامی است یا فقهی؟ اوصاف و شرایط امام، کدام است؟ فرایند انتخاب یا انتصاب امام چیست؟ و... .(1)

2. شرایط و ویژگیهای امام

دانشمندان و نویسندگان اشاعره و معتزله، نسبت به شرایط معتبر در امام، دیدگاههای مختلفی دارند که ابتدا به گزارش اهم آنها می پردازیم:

محدث بزرگ اهل سنّت، مسلم بن حجّاج قشیری (متوفی 261) در کتاب صحیح از قول حذیفی بن یمان آورده است که حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود:

پس از من، پیشوایانی بر سر کار خواهند آمد که نه در راه من قدم برمی دارند و نه روش ما را پیش خواهند گرفت. در میان ایشان، کسانی برخواهند خاست که پیکرشان، پیکر آدمی، ولی قلبشان، قلب شیطان است. من پرسیدم: ای رسول خدا! اگر من با چنین پیشوایانی همزمان بودم، تکلیف چیست؟ حضرت فرمود: مطیع و فرمانبردار پیشوا باش؛ اگرچه پشتت را به تازیانه بیازارد و مالت را به یغما ببرد.(2)