امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 8

که آن را جزو تعالیم و آموزه های دینی اسلام می دانستند. به این ترتیب، امامت، نه صرفاً به عنوان نظریه سیاسی، بلکه به عنوان دیدگاه کلامی و یکی از اصول اعتقادی به میان آمد و مخالفتهای فراوانی را نیز برانگیخت.

موافقان و مخالفان نظریه امامت، به بحث و تحقیق پرداخته، مواضع یکدیگر را نقد کردند. تاریخ پرماجرای امامت در اندیشه دینی نزد مسلمانان، پربار از پژوهشهای گرانقدر در ساحت امامت است. این پژوهشها با روی آوردها و روشهای مختلفی ارائه شده است. تأمل در هر یک از روی آوردها و بهره جستن از آنها در برنامه مطالعات میان رشته ای، می تواند ابعاد مختلفی از حقیقت امامت را نشان دهد.

گفتار حاضر، دو جهت گیری دارد: اول، جست وجو در روی آوردهای مختلفی که دانشمندان شیعه در امامت پژوهی برگرفته اند و دوم، جستاری در نقش روش شناختی نظریه امامت در معرفت دینی. طرح هر دو بحث، مسبوق به گزارشی اجمالی از پیشینه امامت شناسی نزد شیعه است.

گفتار اول: پیشینه امامت پژوهی نزد شیعه (گزارش اجمالی)

دانشمندان شیعه در آثار تفسیری، شرحهای نهج البلاغه، کتابهای تاریخی و رساله های کلامی و عرفانی خود، به بحث از امامت پرداخته اند. مؤلف معجم ما کتب عن الرسول و اهل البیت تعداد 13059 اثر درباره امام و امامت از شیعه را فهرست کرده است.(1) آقابزرگ تهرانی (1293- 1388 ه . ق) کتاب شناس بزرگ شیعی، فهرست بالغ بر 120 تک نگاره (رساله مستقل و مختص) دانشمندان مسلمان درباره امامت را گزارش کرده است.(2)

امامت پژوهی، سابقه ای طولانی دارد و شیعیان که به فضل و قرآن آگاهی، شهره بودند، در مواجهه با انحراف امامت به خلافت، به بحث و نقد و نظر در مسأله