- سخن ناشر 1
- مقدمه 3
- اشاره 7
- درآمد روش شناختی بر امامت پژوهی 7
- گفتار اول: پیشینه امامت پژوهی نزد شیعه (گزارش اجمالی) 8
- 1. روی آورد فقهی 12
- گفتار دوم: روی آوردهای متنوع در امامت پژوهی 12
- 2. روی آورد تحلیلی - کلامی 12
- اشاره 12
- 3. روی آورد عرفانی 14
- 4. روی آورد تفسیری - روایی 15
- 5. روی آورد تاریخی 16
- 6. روی آورد میان رشته ای 17
- گفتار سوم: اهمیت روش شناختی امامت در اندیشه دینی 17
- گفتار چهارم: نگاهی به مجموعه حاضر 20
- بخش اوّل: روی آورد تحلیلی - کلامی 21
- اشاره 21
- فصل اول: چیستی و حقیقت امامت 22
- اشاره 22
- گفتار اول: اهمیت بحث از تعریف امامت 23
- گفتار دوم: گزارش تاریخی تعاریف امامت 28
- اشاره 32
- گفتار سوم: شرح اللفظ امامت و واژه های وابسته 32
- 1. امامت و امام 33
- 2. نبی 34
- 3. ولایت، ولی 35
- اشاره 36
- گفتار چهارم: تعریف امام و امامت 36
- 1. مؤلفه های حقیقت امامت 37
- 2. تمایز امام از غیر آن 40
- گفتار پنجم: تفاوت شیعه و سنّی در تعریف امامت 41
- گفتار ششم: مراتب امامت 46
- گفتار هفتم: نسبت بین نبوت و امامت 48
- فصل دوم: منزلت امامت نزد متکلمان امامیه، معتزله و اشاعره 52
- مقدمه 52
- اشاره 56
- گفتار اول: دیدگاه اشاعره و معتزله نسبت به منزلت امامت 56
- 1. وظایف امام 57
- 2. شرایط و ویژگیهای امام 59
- 3. فرایند تعیّن امامتِ امام 64
- 1. امامت، یکی از اصول دین 71
- گفتار دوم: اهمیت مقام امامت در مکتب امامیه 71
- 2. امامت، یک منصب الهی و فراتر از گزینش 72
- اشاره 73
- 3. امامت، آخرین مرحله سیر تکاملی انسان 73
- امام کیست؟ 73
- 4. امامت، یگانه راه خدا 79
- 6. امام، واسطه فیض 80
- 5. شناخت امام، اساس خداشناسی 80
- اشاره 82
- 7. جهان هستی، وابسته به وجود امام 82
- ادلّه نقلی 83
- 8. امام، قطب امت 86
- 9. اطاعت امام، در ردیف اطاعت خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله 88
- 10. تجلّی توحید در نظام امامت 90
- 11. وجود امام، عامل بقای اسلام 91
- 12. امامت، نظام امت 93
- 14. امام، تنها عامل ولایت و تربیت معنوی 95
- 13. عدم شناخت امام، موجب گمراهی 95
- مقدمه 98
- فصل سوم: جایگاه معرفتی امامت در اندیشه دینی 98
- 1. مفهوم شناسی «دین» 99
- اشاره 99
- گفتار اول: تمایز دین و مذهب 99
- گفتار دوم: تمایز اصل و فرع 101
- 2. مفهوم شناسی «مذهب» 101
- اشاره 103
- گفتار سوم: فرع انگاری امامت 103
- نقد اندیشه فرع انگاری امامت 104
- گفتار چهارم: امامت، به مثابه یک اصل دینی 105
- اشاره 105
- ادلّه دیدگاه دوم 106
- اشاره 106
- الف. آیات 107
- ب. روایات 110
- ج. اجماع و نقد آن 117
- د. ضرورت امامت و نقد آن 119
- گفتار پنجم: امامت، به منزله اصل در مذهب 120
- 1. اسلام واقعی و ظاهری 120
- اشاره 120
- 2. اصول اسلام و اصول ایمان 121
- 3. اصول دین و اصول مذهب 121
- فصل چهارم: اثبات ضرورت امامت 125
- مقدمه 125
- اشاره 127
- 1. اجماع 127
- گفتار اول: اشاعره و ضرورت امامت 127
- اشاره 127
- نقد دلیل اجماع 128
- 2. نصب امام، مقدمه واجبات مطلق 132
- 3. دلیل غزالی 133
- 4. برهان ماوردی 134
- 5. دلیل امام فخر رازی 135
- 6. حدیث «من ماتَ و لم یعرف إمام زمانه، ماتَ میتی جاهلیی» 136
- گفتار دوم: معتزله و ضرورت امامت 138
- گفتار سوم: امامیه و ضرورت امامت 139
- اشاره 139
- 1. قاعده لطف 140
- 2. قاعده امکان اشرف 144
- 3. نیاز شرع به حافظ 146
- 4. واسطه فیض 147
- 5 - 6. هدایت عمومی و اتمام حجّت 148
- 7. نیاز شرع به مفسّر 150
- چکیده 152
- فصل پنجم: اوصاف و ویژگیهای شخصیتی امام 154
- مقدمه 154
- گفتار اول: اوصاف امام از نظر اشاعره و معتزله 156
- اشاره 157
- 1. عصمت 157
- گفتار دوم: اوصاف امام از نظر شیعه 157
- الف. تحلیل مفهوم عصمت 157
- ب. فرق عدالت و عصمت 159
- ج. منکران عصمت و ادله آنها 159
- د. دلایل عقلی عصمت 160
- ه. دلایل نقلی عصمت امام 162
- و. عصمت و اختیار 166
- اشاره 168
- الف. ملاک افضلیت 168
- 2. افضلیت 168
- ب. وجوه تقدیم مفضول 169
- ج. ادله تقدیم افضل 170
- اشاره 172
- 3. علم 172
- 5. ایمان 174
- 4. معجزه 174
- اشاره 174
- علم به کلیه امور 174
- الف. عبادت 175
- ب. زهد 175
- 6. شجاعت 176
- بخش دوم: روی آورد تفسیری - روایی 178
- اشاره 178
- پیشگفتار 179
- گفتار اول: پیشینه بحث 179
- فصل اول: ولایت در آینه وحی 179
- گفتار دوم: طرح مسأله 180
- گفتار سوم: اهمیت ولایت 182
- گفتار چهارم: واژه «ولایت» و ساختار معنایی آن در لغت 183
- اشاره 195
- گفتار پنجم: ساختار مفهومی «ولایت» در قرآن 195
- 1. اهمیت «ولایت» در قرآن 196
- 2. واژه «ولی» و «تولّی» در قرآن 200
- اشاره 202
- الف. تفاوت «وَلایت» و «وِلایت» 202
- 3. «ولایت» در قرآن 202
- ب. فرق «ولایت» و «نصرت» 203
- ج. آیات متضمن واژه «ولایت» 203
- د. «ولی» در قرآن 208
- ه. مفهوم قرآنی «ولی» 211
- و. حقیقت «ولی» 215
- 4. اولیاء در قرآن 217
- 5. «وال» در قرآن 219
- 6. «اولی» در قرآن 220
- 7. «مولی» در قرآن 221
- 8. «تولیه» و «تولّی» 222
- گفتار ششم: هستی «ولایت» 224
- گفتار هفتم: اقسام «ولایت» 225
- گفتار هشتم: «ولایت» در قرآن 226
- اشاره 226
- اشاره 226
- 1. ولایت منفی 226
- الف. سرّ نهی مؤمنان از پذیرش ولایت کفار 228
- ب. ملاک روابط مؤمن با کافر 229
- 2. ولایت مثبت 232
- اشاره 232
- الف. انحصار ولایت 232
- ب. اقسام ولایت خداوند 241
- ج. ولایت پیامبران و اولیا 243
- د. اقسام ولایت مثبت 245
- ه . ولایت امامت 256
- اشاره 259
- دلایل نظر اوّل 259
- دلایل نظر دوم 261
- اشاره 263
- انفکاک امام از پیامبر به بیان دیگر 264
- اشاره 268
- اول: مراد از امام در آیه ﴿یَوْمَ نَدْعُو کُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ﴾ 270
- دوم: ولوا الامر چه کسانی هستند؟ 275
- اشاره 281
- اول: امامت، عهد الهی 286
- دوم: آیا فاسق می تواند امام باشد؟ 287
- سوم: برائت امام از ظلم، ظاهرا و باطنا 288
- فصل دوم: امامت خاصه در قرآن 291
- مقدمه 291
- اشاره 292
- 1. «إنّما» 292
- گفتار اول: بررسی معانی کلمات 292
- 2. «ولی» 295
- 3. «زکای» 300
- گفتار دوم: دیدگاههای مفسّران و بررسی ادلّه آنان 301
- 4. «رکوع» 301
- اشاره 301
- 1. ادلّه دیدگاه اول 302
- 2. دلیل دیدگاه دوم 305
- 3. ادلّه دیدگاه سوم 306
- اشاره 310
- گفتار سوم: نقد و بررسی اشکالات و شبهات بر قول مختار 310
- 1. یادداشتهای بخش «بررسی معانی کلمات» 322
- 2. یادداشتهای بخش «دیدگاههای مفسران و ادلّه آنان» 324
- بخش سوم: روی آورد تاریخی 328
- اشاره 328
- فصل اول: امامت در دوران خلفا 329
- گفتار اول: امامت در دوران خلیفه اوّل 329
- اشاره 329
- 1. در سقیفه چه گذشت؟ 331
- اشاره 334
- 2. نقد عملکرد سقیفه در ترازوی ملاک گزینش امام 334
- الف. امامت گزینشی 335
- ب. امامت انتصابی 336
- 3. خاستگاه نظریّه انتخاب خلیفه به شیوه اجماع ارباب حل و عقد 337
- ج. امامت به اجباری! 337
- 4. دلایل ابوبکر در استحقاق قریش برای خلافت 340
- 5. موضع امام علی علیه السلام در انتخاب ابوبکر 342
- گفتار دوم: امامت در دوران خلیفه دوم 343
- اشاره 343
- 1. چرا ابوبکر، عمر بن خطّاب را انتخاب کرد؟ 345
- 2. اجتهاد خلیفه اوّل در امر خلافت پس از خود 348
- 4. بدعت عمر در دین 350
- 3. عمر و مخالفتش با احکام دین 350
- 5. پیامدهای افراط صحابه در امر اجتهاد 351
- الف. مرجعیت تمام صحابه 351
- اشاره 351
- ب. عدالت تمام صحابه 351
- ج. منع کتابت حدیث نبوی صلی الله علیه و آله 352
- اشاره 354
- گفتار سوم: امامت در دوران خلیفه سوم 354
- د. اشاعه احادیث جعلی 354
- اشاره 358
- 1. چرا عمر در انتخاب خلیفه سوم، روش شورایی را برگزید؟ 358
- اشاره 360
- 2. وضعیّت جامعه اسلامی در دوران خلافت عثمان 360
- موضع امام علی علیه السلام در انتخاب عثمان 360
- الف. شیوه توزیع و مصرف بیت المال از جانب دستگاه خلافت 361
- ب. اجتهادهای نوین عثمان در دوران خلافتش 362
- ج. رواج فساد در میان کارگزاران حکومت 364
- د. ادامه داستان سرایی در زمان خلیفه سوم 366
- ه. طرد اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله و بی مهری و ظلم نسبت به آنان 366
- 3. علت محاصره خانه عثمان و چگونگی کشته شدنش 367
- مقدمه 370
- فصل دوم: دوران زمامداری امام علی علیه السلام 370
- 1. دلایل شورش مردم علیه عثمان 371
- گفتار اول: چگونگی به خلافت رسیدن امام علی علیه السلام 371
- اشاره 371
- 2. عوامل مؤثر در به حکومت رسیدن امام علی علیه السلام 373
- 3. شکوه بازگشت ولایت علوی 374
- 4. انتخاب واحد با انگیزه های گونه گون 378
- 5. موضع امام علیه السلام در قبال پیشنهاد بیعت 379
- 7. چرا امام علیه السلام خلافت را پذیرفت؟ 381
- 6. شائبه کودتا 381
- 8. بیعت با امام علیه السلام باشکوهترین واقعه بعد از غدیر 383
- 1. بُعد اقتصادی 385
- گفتار دوم: وضعیت جامعه اسلامی در آغاز زمامداری امام علی علیه السلام 385
- اشاره 385
- 2. بُعد سیاسی 385
- گفتار سوم: اقدامهای امام علیه السلام در دوران زمامداری 386
- اشاره 386
- 3. بُعد فرهنگی 386
- اشاره 387
- 1. بُعد اجتماعی و سیاسی 387
- ب. حاکم در حکومت ایده آل امام علی علیه السلام 388
- الف. ترسیمی نوین از حکومت (فلسفه سیاسی امام علی علیه السلام ) 388
- ج. نقش قانون مداری در سعادت انسانها 389
- د. نقش مردم در سلامت جامعه 390
- 2. بُعد فرهنگی 393
- اشاره 399
- 3. بُعد اقتصادی 399
- شاخصهای سیاست اقتصادی امام علی علیه السلام 399
- اشاره 404
- گفتار چهارم: دلایل عدم تداوم حکومت امام علی علیه السلام 404
- 1. رویارویی با اصحاب جمل (جبهه ناکثین) 408
- 2. رویارویی با معاویه (جبهه قاسطین) 415
- اشاره 415
- الف. موضع امام علیه السلام در مقابل معاویه 416
- ب. آنگاه که باطل محض برای حق مطلق سرنوشت تعیین می کند 422
- اشاره 423
- 3. رویارویی با خوارج (جبهه مارقین) 423
- الف. علّت پیدایش خوارج 426
- ب. اصول عقاید خوارج 427
- گفتار پنجم: پیام وداع 428
- کتاب نامه 432
عقیده توحید، ظاهر می شود و جامعه با این امتیاز توحیدی، امت واحد، دین واحد، قانون واحد و حکومت واحد جهانی و همیشه نو و مترقّی اسلام را تحقق می بخشد.
از روایاتی که در تفسیر آیه کریمه: ﴿فَمَن کَانَ یَرْجُو لِقَاء رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلاً صَالِحاً وَلَا یُشْرِک بِعِبَادَی رَبِّهِ أَحَداً﴾(1) استفاده می شود که شرک نورزیدن به عبادت خدا این است که نظام دیگری را غیر از نظام امامت که نظام الهی است، نپذیرد و برای ائمّه علیهم السلام که این ولایت را دارند، شریک قرار ندهد. در تفسیر عیاشی از حضرت صادق علیه السلام روایت شده که از آن حضرت از معنای این آیه سؤال شد، حضرت فرمود:
«عمل صالح» معرفت ائمّه علیهم السلام است و ﴿لایشرک بعبادی ربه أحدا﴾ تسلیم علی علیه السلام بودن و کسی را که خلافت برای او نیست و اهل آن نمی باشد را با او (علی علیه السلام ) شریک قرار ندادن است.
از آنچه اشاره شد، معلوم گردید که امامت هم مثل نبوت، به نصب و جعل الهی می باشد؛ زیرا تصرّف در امور عامه و حل و فصل کارها و اعمال ولایت بر خلق اللّه؛ اگرچه یک نفر هم باشد، تصرّف در سلطنت الهی و ملک خداست و باید به اذن خدا باشد. در نظام امامت است که عقیده توحید، متجلّی و ظاهر می شود و این بیانگر اهمیت امام و نظام امامت است.
11. وجود امام، عامل بقای اسلام
اثبات این مطلب، متوقف بر چند امر است:
1. انسان برای تکامل اختیاری آفریده شده و تکامل اختیاری، در گرو شناخت صحیح سعادت و شقاوت است. از طرف دیگر، عقل و حس و بقیه قوای ادراکی انسان، برای چنین شناختی کافی نیست؛ بنابراین، حکمت خداوند اقتضا دارد که راه دیگری (وحی) در اختیار انسان قرار بدهد تا از آن راه، به سعادت دنیا و آخرت پی ببرد، والاّ نقض غرض لازم می آید.
1- . پس هر کس به بقای پروردگارش امیدوار است، باید نیکوکار باشد و هرگز در پرستش خدا احدی را شریک قرار ندهد. کهف/ 110