اصول دین و وسیله النجاه صفحه 16

می آورد. و کتیرای، گرم و تَر یبوست می آورد. و ماست سرد و تَر یبوست می آورد. و پونه لب نهر آب و در میان آب پرورش یافته، ولی طبیعت آن گرم است و دفع رطوبت از معده می نماید.

و شیر سرد و تَر ایجاد صفرای گرم و خشک می کند. و چون طبیعت عمل متضاد نمی کند ناچار آفریننده ای وراء طبیعت است که این آثار را در این ها قرار داده است.(1)

نگارنده سوال می نماید: آیا این طبیعت که بعضی گمان می کنند گردش امور از اوست، دانا و توانا و با اراده است یا نادان و ناتوان و بی اختیار و بی اراده است؟

اگر برای طبیعت؛ علم و قدرت و حکمت و مشیت و اراده ثابت می نمایند، چرا از اثبات خالق امتناع می ورزند و اسم خالق را بر اسباب ظاهری که خداوند آن را مجرای امور قرار داده می گذارند؟ و اگر نادان و ناتوان است محال است که این افعال حیرت انگیز و تعجب آمیز از آن سرزند و از آن، آثاری که هزاران اسرار و فواید در آن به ودیعت است صادر گردد.

پس انسان مجبور است که این افعال منظم و مرتب و آثار پر فایده را به فاعل دانا و دارای حکمت و قدرت بی منتها و با اراده نسبت دهد، چون فعل بدون فاعل ممکن نیست وآن فاعل ذات مقدس دانا وتوانا وبا حکمت واراده واختیار است که به حکمت بالغه خود اجرای امور را با اسباب انجام می دهد و اسباب ظاهری را نیز خودش قرار داده و امور را از آن اسباب ظاهر می سازد.

بنابراین از نادانی است که اسباب را بنگرد و امورات را آثار اسباب قرار دهد و منکر جاعل اسباب و مهیا کننده آن شود.

دلایل وحدانیت پروردگار

در پایان این مبحث چند دلیل برای وحدانیت ذات مقدس پرودگار ذکر می شود:

اوّل: خود ذات مقدسش که به وحدانیت خود شهادت داده و تمام پیغمبران و جانشینانش نیز به وحدانیت او گواهی داده و از او نفی شریک نموده اند، و اگر شریکی باشد باید خودش را معرفی کند و رسولانی بفرستد و وجود خود را اثبات کند تا نادرستی سخن دیگران واضح شود.

دوم: شریک گرفتن نقص است و آفریدگار ما ناقص نیست.