اصول دین و وسیله النجاه صفحه 18

و اگر در مقام اراده هر دو متفق باشند، پس اگر تحقق آن چیز در خارج متوقف بر اراده هر دو باشد، هر یک به تنهایی عاجزند. و اگر آفرینش و تحقق آن چیز به یک اراده متحقق شود و متوقف به اراده هر دو نباشد، اراده دیگر لغو و بیهوده خواهد بود.

صفات پروردگار جهان و جهانیان

صفات کمالات ذات مقدس حدّ و تناهی ندارد. مثلا علم و قدرت و اختیار و حکمت ذات پرودگار از اندازه و تعین و تناهی منزه است.

قدیم ازلیِ ابدی، در هیچ صفت مانند حادث فانی نخواهد بود. و صفات جاریه در مخلوقِ حادث؛ بر ذات مقدس پروردگار جاری نمی شود. و هیچ گاه هیچ چیز مانند او نباشد. هر چه بخواهد به هر کیفیت که بخواهد واقع می شود. تا اراده و مشیت به چیزی که علم و قدرت بر آن دارد تعلق نگیرد یعنی تا آن را نخواهد واقع نگردد.

و صفات ذات مقدس بر دو قسم است:

اوّل: صفات ذات

که ازلی و ابدی و سرمدی است، تغییر و تبدیل و کم و زیاد شدن در آن راه ندارد و ضد آن را نمی توان به خداوند نسبت داد، و هیچ گاه موقت به وقتی و مشروط به شرطی نخواهد بود.

مثلا علم و قدرت از صفات ذات ازلی و ابدی و سرمدی است که تغییری در آن نبوده و نخواهد بود. علم و قدرت پرودگار قبل از خلقت خلق مثل بعد از خلقت خلق می باشد؛ تغییری و نقصانی و زیادتی در آن راه ندارد. نقصان و تغییر و تبدیل از صفات مخلوق حادث می باشد و ذات مقدس ازلی و ابدی و سرمدی از آن منزه و مُبراست. و ضد علم و قدرت، یعنی جهل و عجز و ناتوانی را نمی توان به خداوند نسبت داد. و علم و قدرت او موقت به وقتی و مشروط به شرطی نخواهد بود. یعنی صحیح نیست و غلط کرده کسی که بگوید: هنگامی که خداوند بداند یا بتواند، یا بگوید: اگر بداند، و اگر بتواند. چنان چه غلط بودن آن از واضحات عقول است.

دوم: صفات فعل

مانند مشیت و اراده و خالقیت و رازقیت و تکلم و امثال این ها که از صفات فعل اند و مانند علم و قدرت نیست. مثلا می گویی: این کار را انجام می دهم ان شاء الله (اگر خدا بخواهد) و