ولایت در اندیشه سیاسی اسلام صفحه 111

«یُریدُ اللّهُ أَنْ یُخَفِّفَ عَنْکُمْ وَ خُلِقَ اْلإِنْسانُ ضَعیفًا؛ خداوند می خواهد به شما تخفیف دهد و انسان ضعیف آفریده شده است». (نساء: 28)

«وَ اللّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَ لا یُریدُ بِکُمُ الْعُسْرَ؛ خداوند راحتی و آسانی را برای شما می خواهد و نه سختی و دشواری را». (بقره: 185)

در راستای همین رحمت حکیمانه، شارع مقدس جز در محدوده ای از افعال واجب حرام که انسان به حکم آن دست یافته، انسان را آزاد گذاشته است؛ چه در آن محدوده که حکم استحباب و کراهت دارد، چه در محدوده اباحه واقعی و چه محدوده ای که پس از بررسی، حکمی بر آن یافته نمی شود و اباحه ظاهری جاری می شود.

اکنون به پرسش اصلی خود می پردازیم: ولی فقیه تا چه حدّی می تواند بر مردم حکم براند و در چه محدوده ای بر او روا نیست بر مردم حکم براند؟ پاسخ این پرسش بنابر مباحثی که تاکنون بررسی شد، روشن می شود:

1. از نظر موضوع، محدوده ولایت فقیه امور جامعه است، مانند امور اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و قضایی. ولی فقیه نمی تواند در محدوده امور شخصی مردم دخالت کرده و حکم صادر کند همچنین ولی فقیه نمی تواند حکم شرعی اولی وضع کند.

2. از نظر مکانی، محدوده ولایت فقیه، منطقه ای است که توان اداره آن را دارد. ولی فقیه نمی تواند برای مردم منطقه ای که توان اداره آن را ندارد، حکم صادر کند.

3. نظارت بر هیئت حاکم، از حقوق مردم در برابر هیئت حاکم است و اصولاً اثبات مشروعیت حاکمیت آنان از راه همین نظارت است. بنابراین،