دلایل عقلی و نقلی امامت و مهدویت صفحه 12

عصمت رهبران الهی و …_ به این قاعده، مستند هستند. البته باید توجه داشت که کاربرد این قاعده، منحصر در مباحث کلامی نیست؛ بلکه دامنه آن، مباحث علم اصول _ مانند حجیّت اجماع(1)_ را در نوردیده و به مسائل مطرح در علم فقه _ چون امر به معروف و نهی از منکر(2)_ نیز نفوذ کرده است.

از ویژگی های دیگر این قاعده، آن است که علاوه بر علمای شیعی، دانشمندان معتزلی(3) و اشاعره(4) نیز آن را پذیرفته و بر آن، اقامه برهان کرده اند و حتی در مباحث کلامی دانشمندان مسیحی نیز مورد گفت وگو قرار گرفته است؛ تا آن جا که در قرون وسطی، مفهوم لطف (Grace)، از جمله مفاهیم بسیار مهم و کلیدی در کلام مسیحیّت بوده و موجب پیدایش نظام کلامیِ ویژه ای به نام «الهیات لطف» شده است.(5)

تعریف لطف

لطف در لغت یعنی مجرد ارفاق، احسان، مهربانی، اکرام و شفقت(6)؛ اما

1- قال المحقق التستری: «الثالث من وجوه الإجماع أن یستکشف عقلاً رأی الامام علیه السلام من اتفّاق من عداه من العلماء علی حکم، و عدم ردهم عنه، نظراً إلی قاعده اللطف التی لأجلها وجب علی اللّه نصب الحجه المتصف بالعلم والعصمه...»، کشف القناع، ص 114.
2- سیوری حلیّ، اللوامع الإلهیه، ص 154، باب الأمر بالمعروف واجب عقلاً وکذا النهی عن المنکر للطفیّه .
3- حمصی رازی، المنقذ من التقلید، ج 1، ص 301.
4- جرجانی، شرح المواقف، ج 8، ص 348؛ تفتازانی، شرح المقاصد، ج 5، ص 5 و قوشبحی، شرح تجرید، چاپ سنگی، ص 376.
5- رک: مجله نقد و نظر، سال سوم، شماره اول (زمستان 1375)، مقاله «لطف در نزد آکویناس و در کلام شیعه»، حسین واله؛ دایره المعارف فارسی، غلام حسین مصاحب، ج 2، ص 1970 و مجله تخصصی انتظار، مسلسل 6، صص 76 - 82.
6- خوری، أقرب الموارد، ج 2، ص 1144، ذیل مادّه لطف؛ راغب اصفهانی، المفردات، ص 450، کتاب اللام و فیومی، المصباح المنیر، ج 2، ص 246.