دلایل عقلی و نقلی امامت و مهدویت صفحه 120

انسان شناسی و جهان شناسیِ عرفانی اسلامی تثبیت کرده و تجسم آن را در صور نبی و ولیّ، و نیز خلافت الهی را برای انسان کامل مطرح کرده است.

پس از ابن عربی، شاگرد بر جسته او، صدرالدین قونوی (672 ق) در کتاب های خویش- مانند «مفتاح الغیب»- به تحلیل انسان کامل پرداخته است. شاگردان وی نیز راه استاد را پیش گرفتند؛ تا آن جا که کسانی مانند سعیدالدین فرغانی (وفات 691 ق) در مقدمه «مشارق الدراری»، مؤ ید الدین جندی (690 ق) در «شرح فصوص الحکم»، عبدالرزاق کاشانی (وفات 736 ق)، محمد داود قیصری (751)، صائن الدین ابن ترکه (770- 835 ق)، سید حیدر آملی (وفات 783 ق) و… انسان کامل را مشروح بحث کرده اند.

کتاب «الانسان الکامل»، نوشته عزیزالدین نسفی (پیش از 700 ق) به زبان شیرین فارسی، و کتاب «الانسان الکامل»، نوشته عبدالکریم جیلی (805 ق) در این موضوع جزو اولین تک نگاری ها محسوب می شوند.

حقیقت انسان و جایگاه او در هستی

انسان با آن که از اکوان (ماسوی الله) است، می تواند مقامات گوناگونی را در خود جای دهد و جامع جهت حقانی و الهی شود؛(1) چرا که در انسان، تمامی حقایق - اعم از تعیّن اول، تعیّن ثانی، عالم عقل، عالم مثال و عالم ماده - گرد آمده است. به عبارت دیگر، تنها حقیقت انسان است که می تواند تا تعیّن اول پیش برود و سرّ اشرفیت او نیز در همین است.(2)

گر تو آدم زاده ای چون او نشین

جملۀ ذرات را در خود ببین

چیست اندر خم که اندر نهر نیست

چیست اندر خانه کان در شهر نیست