خلقت نوری و ظهور صلبی اهل بیت علیهم السلام صفحه 242

3- فقدان وجود دلیل عقلی بر نفی: اگر بر وجود عالم ذر دلیل قطعی عقلی در دست نداریم در نفی آن هم دلیل قطعی نمی توان ارائه کرد. همان گونه که یادآوری شد، عقل چیزی را و موجودی را می تواند نفی یا اثبات کند که در قلمرو معرفتی آن بگنجد نه فراتر از آن.

4- برداشت مفسران: بسیاری از مفسران وجود پیشین عالم ذر را قبول دارند که به برخی اشاره می شود.

دلایل وجود پیشین عالم ذر:

الف- تفسیر واقع بینانه مفسران:

1- وجود عوالم گوناگون بشری:

نخست جا دارد اصل مراتب وجودی بشر و منزلت آن در جایگاه های گوناگون ثابت شود که وجود آدمی منحصر به همین زندگی دنیایی نیست و فراتر از این زندگی میانه حیات آغازین و زندگی واپسینی هم دارد که هریک از آنها احکام ویژه خود را دارند و قابل تسری به دیگر مراتب نیست:

«وجود انسان و غیر انسان در طول پیمودن راهشان به سوی خداوند و بازگشت آدمی به حق در قالب نظام مند و دارای احکام ویژه عوالم گوناگون صورت می گیرد. این امر نه تنها محال نیست بلکه از حقایقی است که قرآن کریم آن را علی رغم نپذیرفتن کافران اثبات کرده است. کفاری که تنها زیستن همین دنیا را با مرگ و حیات می پذیرند و قایل به نابودی شان به سبب همین دنیا هستند. با این وجود خداوند