خلقت نوری و ظهور صلبی اهل بیت علیهم السلام صفحه 329

1- تفسیر عیاشی/ 1/ 129؛ تفسیر کبیر/ 3/ 19؛ بحارالانوار/ 11/ 212.

الف) اشکال ویژه

1. نقد عمومی: بر فرض پذیرش، راندن این کلمات بر زبان فیزیکی با شهود نور درونی اهلبیت علیهم السلام در جهان ماده هیچ ناسازگاری ندارند. یکی کار زبان جسم و دیگری فعل قلب است. هر چند که اثرگذاری ناچیز واژگان ومفاهیم ذهنی از یک سو، سطحی نگری در تفسیر این گونه روایات از سوی دیگر و مخالفت با روایات متضافر گونه های انتقادی بود که بر این احتمال وارد شد.

2. تقدم کتاب بر سنت:

اگر «ربنا ظلمنا» را کلمات هدیه شده به آدم ندانیم، دیگر کلماتی که ابوالبشر آنها را دریافت از آغاز تا پایان با تنوعی که دارند بر پایه ی روایات استوار است نه آیات قرآن. در این صورت ترجیحی میان روایاتی که کلمات گفتاری را بر شیء خارجی به آدم نسبت می دهد، وجود ندارد مگر با مرجحات منصوصه سندی و دلالی یا غیر منصوصه ای که در این روایات به چشم نمی خورد و تعارضی میان آیه و روایت پیش نمی آید. در هر صورت «ربنا ظلمنا» چون نص کتاب است بر دیگر واژگان روایی و مفاهیم ذهنی - هم از نظر نص کتاب و هم با تأئید انبوه سنت - تقدم می یابد.

3. برتری حقایق خارجی:

آنگاه که تعارض از نص قرآن و سنت بیرون رفت و میان روایات برگشت، در این صورت روایاتی که سخنان آدم را واژگان اعتباری می دانند توان برابری با روایاتی که کلمات را حقایق خارجی می شمارند ندارند نه از نظر کمیت و نه از نظر کیفیت؛ زیرا روایات دسته دوم بالاتر از تضافر، تواتر معنوی دارند و با دلائل عقلی و شهودی سازگارند.