خلقت نوری و ظهور صلبی اهل بیت علیهم السلام صفحه 47

1- فیض و فاعلیت وجودی/ 202.

2- الحکمه المتعالیه/2 /27 و تمهید القواعد /272.

با این توضیح می توان گفت:

«صادر نخست همان وجود مطلق منبسط است و آن وجود مطلق در هر مرتبه با هستی قرین می شود و اولین ماهیتی که از آن انتزاع می شود همان ماهیت عقلانی است که از آن به عقل اول یاد می شود و در تنزلات بعدی ماهیات دیگر از آن دریافت می شود و از هر ماهیت نقص وامکان مختص به آن فهمیده می شود».((1))

آری! در حکمت متعالیه و عرفان نظری صادر نخست که فیض منبسط نامیده می شود، همه مراتب آفرینش را شامل می شود و در هر مرتبه با تعیین خاصی که ماهیت نامیده می شود، همراهی می کند».((2))

از مجموع آنچه یاد شد، نظر حکمت متعالیه در واقع همان دیدگاه عرفاست نه چیز جدید. با این تفاوت که عرفا به حقیقت محمد | نیز اشاره دارند اما ملاصدرا تنها به همان وجود منبسط بسنده نموده است.

ج- فیض نخست در عرفان

اشاره

عرفا بالاتر از حکام از کثرت گذر کرده و به وحدت رسیده اند. آنها با کشف درونی و اشراق معنوی سیمای نخستین حقیقت آشکار شده حق تعالی را برای ما به تصویر کشیده اند. پویندگان راه دل، با همت بلند، اندیشه سبز و خرد پولادین از مرز انحصار عقلانیت عبور کرده و به ابزار معرفتی جدید و متناسب با موضوع