معاد و جهان پس از مرگ صفحه 248

و انتقامجویی از ساحت پاک پروردگار به دور است، زیرا انتقام (برخلاف آنچه تصور می‌شود) نشانه قدرت نیست، بلکه نشانه ضعف و ناتوانی روح آدمی است، انتقام مرهمی بر ارواج مجروح و زخم خورده است و یا به تعبیر صحیح‌تر عاملی است برای تخدیر ارواح ناراحت و ناتوان و بیمار. بنابراین کیفرهای الهی دارای «عنصر انتقامی» نیستند.

همچنین «عنصر تربیتی» برای خود شخص مرتکب گناه یا دیگران ندارد، چه اینکه مرکز تربیت، این جهان است، و در جهان دیگر، تربیت مطرح نیست، بنابراین مجازاتهای عالم پس از مرگ، مانند قوانین کیفری و جزائی این جهان هم نیست، زیرا در این گونه کیفرها و مجازاتها مسأله تربیت کاملًا مفهوم دارد ولی نسبت به بعد از مرگ نامفهوم است.

تمام این سؤالات پیچیده را با توجه به یک حقیقت می‌توان پاسخ گفت و آن اینکه: سرچشمه اصلی کیفرها و مجازاتها در عالم رستاخیز و پس از مرگ، آثار و نتایج خود گناه در روح و جسم آدمی و همچنین تجسم آنهاست.

توضیح اینکه: در آیات و روایات اسلامی تعبیرات جالب و حساب شده‌ای درباره چگونگی ارتباط این جهان با جهان پس از مرگ دیده می‌شود که می‌تواند روشنگر نقاط تاریک این بحث باشد، مثلًا در آیه 20 سوره شوری می‌خوانیم: «مَنْ کانَ یُریدُ حَرْثَ اْلآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فی حَرْثِهِ آنها که زراعت و کشت سرای دیگر را (با اعمال نیک خود) می‌طلبند کشت آنها را افزون می‌کنیم».

تعبیر به کشت تعبیر جالبی است که نشان می‌دهد پاداش و کیفر در آن جهان چیزی جز نتایج اعمال خود انسان نیست.

و در آیه 15 سوره جن می‌خوانیم: «وَ أَمَّا الْقاسِطُونَ فَکانُوا لِجَهَنَّمَ