معاد و جهان پس از مرگ صفحه 262

جلال او بودن و احساس خشنودی پروردگار کردن نیست:

«دَعْواهُمْ فیها سُبْحانَکَ أَللَّهُمَّ وَ تَحِیَّتُهُمْ فیها سَلامٌ وَ آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ»(1)

9- آتش دوزخ از درون جان خود مردم سر می‌زند و هیزم این آتش خود مردمند و معبودها و اعمالشان:

«وَ امَّا الْقَاسِطُونَ فَکَانُو لِجَهَنَّمَ حَطَباً»(2) «وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجَارَة»(3)

10- این آتش بر خلاف تمام آتشهای دیگر از درون می‌سوزاند و به برون سرایت می‌کند و نخستین جرقه آن بر قلب آدمی می‌زند!

«نَارُ اللَّهِ الْمُوقَدَةٌ! الَّتِی تَطَّلِعُ عَلَی الْأَفْئِدَةِ»(4)

***

از آنچه گفتیم چنین نتیجه می‌گیریم که جهان پس از مرگ و رستاخیز، عالمی است به مراتب وسیع‌تر از این جهان، با مفاهیم کاملًا تازه و زنده، مواهبش پربرکت‌تر، و کیفرش دردناک‌تر، که تنها شبحی از آن را از دور مشاهده می‌کنیم.

مسئله خلود و عذاب جاودان

اشاره

همان گونه که خدمات و خلافکاریهای همه مردم- از نظر کیفیّت و کمیّت- یکسان نیست، پاداش و مجازات آنها نیز نمی‌تواند یکسان بوده باشد.

1- سوره یونس( 10)، آیه 10.

2- سوره جن( 72)، آیه 15.

3- سوره بقره( 2)، آیه 24.

4- سوره همزه( 104)، آیات 6 و 7.