جهنم از دیدگاه قرآن و حدیث (تفسیر موضوعی المیزان) صفحه 200

اين قسمت از آيه شريفه اشاره است به اين‌كه دوزخيان كساني هستند كه استعداد براي وقوع در مجراي رحمت الهي در آنان باطل گشته و ديگر در مسير وزش نفحات رباني قرار نمي‌گيرند و از مشاهده آيات خدا تكاني نمي‌خورند، گويا چشم‌هايشان نمي‌بيند و از شنيدن مواعظ مردان حق متأثر نمي‌گردند تو گوئي گوش ندارند و حجت‌ها و بيناتي كه فطرتشان در دل‌هايشان تلقين مي‌كند سودي به حالشان ندارد و يا گوئي دل ندارند. پس اين نفهميدن و نديدن و نشنيدن دوزخيان از چيست؟ جواب اين است كه گر چه بطلان استعداد و فساد عمل دل‌ها و چشم‌ها و گوش‌هاي ايشان مستند به خداي تعالي است، الا اين‌كه خداي تعالي اين كار را به عنوان كيفر عمل‌هاي زشت ايشان كرده، پس خود آنان سبب شدند كه با تغيير راه عبوديت نعمت خدا را تغيير

جهنم،نتيجه و غايت آفرينش‌بسياري‌از جن و انس (323)

دادند، خداوند هم مهر بر دل‌هايشان نهاده و ديگر با اين دل‌ها آن‌چه را كه بايد بفهمند نمي‌فهمند و پرده بر چشم‌هايشان كشيده و ديگر با اين چشم‌ها آن‌چه را كه بايد ببينند نمي‌بينند و سنگيني را بر گوش‌هايشان مسلط كرده و ديگر با اين گوش‌ها آن‌چه را كه بايد بشنوند نمي‌شنوند و همه اين‌ها نشانه اين اسـت كـه ايشـان راه بـه دوزخ مي‌برند.

«اُولآئِكَ كَالاَْنْعمِ بَلْ هُمْ اَضَلُّ!» (179 / اعراف)

ايــن انســان‌هــا آن چــه را كه مــايــه امتياز انسان از ساير حيوانات است از دست داده‌اند و آن تمييـز ميـان خيـر و شـر و نـافــع و مضـر در زنـدگــي سعيـــد انســان، به وسيلـه چشم و گـوش و دل اســـت.

و اما جمله: بلكه ايشان از چارپايان هم گمراه‌ترند، كه لازمه‌اش وجود يك نحوه ضلالتي در چارپايان است، دليلش اين است كه ضلالتي كه در چارپايان هست ضلالتي است نسبي و غير حقيقي، براي اين‌كه چارپايان به‌حسب قواي مركبه‌اي كه آن‌ها را وادار مي‌كند به اين‌كه همه همت خود را در خوردن و جهيدن صرف كنند، در تحصيل

(324) جهنم از ديدگاه قرآن و حديث

سعادت زندگي‌اي كه برايشان فراهم شده گمراه نيستند و در اين‌كه قدمي فراتر نمي‌گذارنــد هيچ مذمتــي بر آن‌هــا نيست و گمراه خواندنشــان به مقايســه با سعادت زندگــي انسانــي است كه آن‌هـا مجهــز بــه وسائــل تحصيــل آن نيستنــد.

به‌خلاف كر و كورهاي از افراد انسان كه با مجهز بودن به وسائل تحصيل سعادت انساني و با داشتن چشم و گوش و دلي كه راهنماي آن سعادت است با اين حال آن وسائل را اعمال نكرده و چشم و گوش و دل خــود را نظير چشــم و گوش و دل حيوانات ضايع و معطـل گذارده‌اند مانند حيوانــات تنها در تمتــع از لذائذ شكم و شهوت استعمــال كرده‌اند به همين دليــل اين‌گونه مــردم از چارپايــان گمراه‌ترنــد و برخـلاف چـارپـايـان استحقاق مـذمت را دارند.

... و غفلت ريشه هر ضلالت و باطلي است. (1)