معرفت معاد صفحه 149

بلکه موجودات متلاشی شده و صورت و ترکیبش برهم خواهد خورد و مادّه بسیط آن باقی خواهد ماند. گروه نخست ، زنده شدن موجودات را از راه اعاده معدوم می دانند و گروه دوم از راه اعاده صورت و جمع اجزای متفرّق و پراکنده می دانند.

مؤلف شرح یاقوت _ از متکلّمان نوبختی _ با پذیرش هر دو دیدگاه ، معتقد است که تحقّق نظر دوم ، مستلزم قبول نظر نخست است . (1)علّامه حلّی در شرح این کتاب نوشته

است : تمامی مسلمانان برخلاف فلاسفه ، بر اعاده اجساد اتّفاق نظر دارند. آنگاه وی به دو معنای اعاده ، «اعاده مطلق » یا «اعاده معدوم » و «اعاده غیر مطلق » یا «جمع اجزای پراکنده و منفصل » اشاره کرده و با پذیرش معنای دوم ، معنای نخست را نفی کرده است . (2)

وی در شرح تجرید، نیز معنای دوم را برگزیده و به داستان قرآنی زنده شدن پرندگان و جمع اجزای متفرّق آنان در داستان حضرت ابراهیم (علیه السلام) اشاره می کند. (3)بیشتر متکلّمان

امامیّه به نظر گروه دوم _ جمع اجزای پراکنده _ عقیده دارند. (4)

علّامه مجلسی در یک بررسی دقیق و ارزشمند، دلایل و شواهد دینی و عقلی هر دو گروه را عرضه داشته و می نویسد: جزم به هر یک از دو نظر، مشکل است . (5)امّا باید گفت : آنچه

مهمّ است ، اصل تحقّق اعاده است نه چگونگی آن . تردیدی نیست که خداوند بزرگ ، انسان را پس از زوال و مرگ و متلاشی شدن دوباره خواهد آفرید و زندگی جدید و پایدار به وی خواهد بخشید. خواه با اعاده معدوم صورت پذیرد یا با جمع اجزای پراکنده انجام شود.

3 _ 20. گستره شمول فنا

اشاره

یکی از حقایق اعتقادی ، تبیین گستره شمول فنا است . بنابر کلام الهی و سخنان

1- انوارالملکوت ، ص 191.
2- انوارالملکوت ، ص 191_192.
3- کشف المراد، ص 402.
4- ر.ک : حقّ الیقین ، ص 419.
5- ر.ک : حقّ الیقین ، ص 418 _ 420.