- پیشگفتار 1
- 1. اهمیت معاد 3
- اشاره 3
- 1 _ 1. پیشینه تاریخی اعتقاد به معاد 5
- 2 _ 1. آثار اعتقاد به معاد 6
- 3 _ 1. ابعاد معاد در متون اسلامی 6
- 2 _ 2. معنای اصطلاحی 7
- 2. معانی معاد 7
- اشاره 7
- 1 _ 2. معنای لغوی 7
- 3 _ 2. مناسب ترین واژه برای معاد 8
- 4 _ 2. دو واژه پرکاربرد در معاد 9
- 3. دلایل معاد 11
- اشاره 11
- 1 _ 3. علم و قدرت مطلق خداوند متعال 12
- 2 _ 3. آفرینش نخستین 14
- 3 _ 3. نمونه های رستاخیز در طبیعت 15
- 4 _ 3. تذکر به مراحل خلقت انسان 17
- 1 _ 4. داستان حضرت ابراهیم (علیه السلام) و زنده شدن مرغان 18
- 4. نمونه هایی از زنده شدگان در دنیا 18
- اشاره 18
- 2 _ 4. داستان عزیر (علیه السلام) 19
- 3 _ 4. حادثه کشته بنی اسرائیل 21
- 4 _ 4. داستان اصحاب کهف 21
- 6 _ 4. زنده شدن گروهی به دعای حزقیل (علیه السلام) 22
- 5 _ 4. زنده شدن هفتاد نفر از بنی اسرائیل 22
- 7 _ 4. زنده شدن مردگان از سوی حضرت عیسی (علیه السلام) 23
- اشاره 25
- 1 _ 5. دلیل حکمت 25
- 5. ضرورت معاد 25
- 2 _ 5. دلیل عدالت 27
- اشاره 31
- 6. چگونگی معاد 31
- 1 _ 6. معاد و نحله های فلسفی و عرفانی 32
- اشاره 32
- 1 _ 1 _ 6. معاد روحانی 37
- 2 _ 1 _ 6. معاد مثالی 38
- 3 _ 1 _ 6. معاد با جسم اختراعی 38
- اشاره 40
- 2 _ 6. معاد جسمانی یا معاد وحیانی 40
- 1 _ 2 _ 6. معاد جسمانی در قرآن 42
- 2 _ 2 _ 6. معاد جسمانی در روایات 44
- اشاره 46
- 7. گستره معاد 46
- 1 _ 7. معاد برای همه انسان هاست 46
- 2 _ 7. حشر فرشتگان و اجنّه 47
- 3 _ 7. معاد وحوش و حیوانات 48
- اشاره 50
- 1 _ 8. منشأ رفتاری 50
- 8. شبهات منکران معاد 50
- اشاره 52
- 2 _ 8. منشأ اعتقادی و فکری 52
- 1 _ 2 _ 8. تناسخ 52
- 2 _ 2 _ 8. شبهه آکل و مأکول 55
- 3 _ 2 _ 8. بحث اعاده معدوم و معاد 57
- 9. پیدایش جهان 59
- اشاره 59
- 2 _ 9. حدوث حقایق غیرمادّی 60
- 1 _ 9. نخستین حادث 60
- 3 _ 9. حدوث مخلوقات مادّی 61
- 4 _ 9. ماء بسیط مادّه اوّلیه خلقت 61
- 5 _ 9. تقسیم مادّه اوّلیّه به علّیّین و سجّین 62
- 6 _ 9. منشأ اختلاف موجودات 63
- 7 _ 9. مادّه عالم مشهود و عالم آخرت 64
- اشاره 65
- 10. عوالم پیشین 65
- 1 _ 10. عالم طینت 66
- 2 _ 10. عالم ارواح 67
- 3 _ 10. عالم ذرّ 68
- 4 _ 10. خلقت حضرت آدم (علیه السلام) 69
- 11. انسان در دنیا 71
- اشاره 71
- 1 _ 11. عقل و علم 72
- اشاره 74
- 2 _ 11. روح 74
- 1 _ 2 _ 11. اطلاقات روح 76
- 2 _ 2 _ 11. کیفیّت تعلّق روح به بدن 76
- 3 _ 11. بدن 77
- 4 _ 11. خلقت انسان از خاک 78
- 5 _ 11. مراتب خلقت انسان 79
- 12. انسان و حیات دنیوی 81
- اشاره 81
- 1 _ 12. دنیای ملعون 82
- 2 _ 12. دنیای بلاغ 84
- 3 _ 12. دنیا جایگاه تلاش و توشه اندوزی 85
- 4 _ 12. دنیا و پاسداری از گذر سالم 87
- 13. احتضار 89
- اشاره 89
- 1 _ 13. احتضار؛ تلفیف دنیا به آخرت 90
- 2 _ 13. سکرات موت 91
- 3 _ 13. احتضار، جایگاه آگاهی از سرنوشت 92
- 4 _ 13. وحشت محتضر از رویارویی با عوالم اخروی و فراق دوستان 93
- 5 _ 13. چگونگی احتضار مؤمنان 94
- 6 _ 13. چگونگی احتضار کافران 96
- 7 _ 13. رؤیت پیامبر اسلام و ائمه (علیهم السلام) و فرشتگان توسط محتضر 97
- 14. مرگ 100
- اشاره 100
- 1 _ 14. ماهیّت مرگ 101
- 2 _ 14. مرگ ، سرنوشتی گریزناپذیر 102
- 3 _ 14. اجل محتوم و اجل موقوف 104
- 4 _ 14. مرگ ، پایان آزمون بزرگ 105
- 5 _ 14. پرونده اعمال با مرگ بسته نمی شود 106
- 7 _ 14. رویکردهای متفاوت نسبت به مرگ 107
- 6 _ 14. پند گرفتن از مرگ 107
- 8 _ 14. آمادگی برای مرگ 109
- 9 _ 14. مرگ خوش فرجام و مرگ بدفرجام 110
- 10 _ 14. چشانندگان مرگ 111
- 15. انسان و حیات اخروی 113
- اشاره 113
- 1 _ 15. گستره جهان آخرت 114
- 2 _ 15. سنجش دنیا و آخرت 115
- 3 _ 15. ظهور کامل مالکیّت الهی در آخرت 116
- 16. عالم برزخ 118
- اشاره 118
- 1 _ 16. سؤال قبر 119
- اشاره 119
- 1 _ 1 _ 16. حیات برزخی انسان به هنگام سؤال 121
- 2 _ 16. فشار قبر 123
- 2 _ 1 _ 16. سؤال قبر همگانی نیست 123
- 3 _ 16. آلام برزخی و عوامل مؤثّر در پیدایش یا پیشگیری و برطرف 124
- 5 _ 16. قرارگاه ارواح 126
- 4 _ 16. تمثّل اعمال در قبر 126
- 6 _ 16. بهشت و دوزخ برزخی 127
- اشاره 130
- 17. ارتباط عالم برزخ و عالم دنیا 130
- 1 _ 17. آگاهی اهل برزخ از احوال دنیا 131
- 2 _ 17. بازگشت از حیات برزخی به حیات دنیوی 132
- 3 _ 17. قیامت صغری 133
- اشاره 134
- 18. نشانه های قیامت 134
- 2 _ 18. شکاف در آسمان ها 136
- 1 _ 18. چگونگی گستره زمانی انهدام جهان 136
- 3 _ 18. انهدام و تاریک شدن خورشید و ماه و ستارگان 138
- 4 _ 18. متلاشی شدن کوهها و زمین لرزه های ویرانگر 139
- 5 _ 18. دگرگونی سهمگین دریاها 141
- 19. نفخ صور 142
- اشاره 142
- 1 _ 19. فرشته نفخ صور 143
- 2 _ 19. نفخه اوّل 144
- 3 _ 19. نفخه دوم 145
- 20. فنای جهان 147
- اشاره 147
- 1 _ 20. گستره زمانی فنا 148
- 2 _ 20. چگونگی فنا 148
- اشاره 149
- 3 _ 20. گستره شمول فنا 149
- 1 _ 3_ 20. مرگ فرشتگان 150
- 2 _ 3_ 20. مرگ شیطان 150
- 3 _ 3 _ 20. تلاشی و مرگ ارواح 150
- 4 _ 20. ندای خداوندی پس از فنا 151
- 1 _ 21. تأکیدهای فراوان بر حتمی بودن معاد 152
- 21. قیامت 152
- اشاره 152
- 2 _ 21. نام های رستاخیز 153
- 3 _ 21. آگاهی از زمان وقوع قیامت ویژه خداست 154
- 4 _ 21. بعث و حشر و چگونگی آن 155
- 5 _ 21. مواقف قیامت 157
- 6 _ 21. احوال خوبان و بدان 158
- 7 _ 21. نمایان شدن آثار عقاید و اعمال در قیامت 161
- اشاره 166
- 22. حساب 166
- 1 _ 22. عَرْضِ اکبر 167
- 2 _ 22. یوم الفصل 168
- 3 _ 22. چرایی حسابرسی 168
- 5 _ 22. ابعاد حسابرسی 169
- 4 _ 22. عدالت در حسابرسی 169
- 6 _ 22. سرعت در حسابرسی 170
- 7 _ 22. انواع حسابرسی 171
- 8 _ 22. عوامل تخفیف و تشدید حسابرسی 172
- 9 _ 22. سؤال 173
- 10 _ 22. سؤال از رسولان و اوصیا 174
- اشاره 175
- 23. کتاب 175
- 1 _ 23. آگاهی یافتن هر کس از تمام اعمالش 176
- 2 _ 23. نویسندگان نامه عمل 177
- 3 _ 23. دریافت کارنامه های اعمال 180
- 4 _ 23. اصناف مردم از نظر اعمال 181
- اشاره 183
- 24. شهود و گواهان اعمال 183
- 1 _ 24. گواهی خداوند متعال 183
- 1 _ 2 _ 24. گواهان امّت های پیشین 185
- 2 _ 24. گواهی پیامبران و امامان (علیهم السلام) 185
- اشاره 185
- 2 _ 2 _ 24. گواهان امّت اسلامی 186
- 3 _ 2 _ 24. شاهد همه شهیدان 187
- 3 _ 24. گواهی فرشتگان 188
- 4 _ 24. گواهی اعضای بدن انسان 189
- 6 _ 24. گواهی زمان 190
- 5 _ 24. گواهی زمین 190
- 25. میزان 191
- اشاره 191
- 1 _ 25. حقیقت میزان 192
- 3 _ 25. کمیّت میزان 194
- 2 _ 25. مصادیق میزان 194
- 4 _ 25. احوال گروهها در موقف میزان 195
- 5 _ 25. اعمال اثرگذار در میزان 196
- اشاره 197
- 26. صراط 197
- 1 _ 26. دو صراط 198
- 2 _ 26. صراط و چگونگی عبور مردمان 199
- 3 _ 26. جواز عبور از صراط 201
- 27. جایگاه پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت (علیهم السلام) در آخرت 202
- اشاره 202
- 1 _ 27. جایگاه پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) در آخرت 202
- اشاره 202
- 1 _ 1 _ 27. دارنده وسیله 203
- 2 _ 1 _ 27. دارنده حوض 203
- 2 _ 27. جایگاه امیرمؤمنان (علیه السلام) در آخرت 204
- 1 _ 2 _ 27. ساقی حوض کوثر 204
- اشاره 204
- 2 _ 2 _ 27. صاحب لواء 205
- 4 _ 2 _ 27. تقسیم کننده بهشت و دوزخ 206
- 3 _ 2 _ 27. بروز همگانی جایگاه امیرمؤمنان (علیه السلام) در قیامت 206
- 5 _ 2 _ 27. فریادگر میان بهشتیان و دوزخیان در قیامت 207
- 4 _ 27. نخستین واردشوندگان به بهشت 208
- 3 _ 27. مقام های دیگر معصومان (علیهم السلام) در آخرت 208
- 5 _ 27. فراخوان هر گروهی با امامشان 209
- 28. شفاعت 211
- اشاره 211
- 1 _ 28. ماهیّت شفاعت 212
- 2 _ 28. اهمیّت شفاعت 213
- 3 _ 28. گستره شفاعت 214
- 4 _ 28. شفاعت کنندگان 214
- اشاره 214
- 1 _ 4 _ 28. شفاعت عقل 215
- 2 _ 4 _ 28. شفاعت قرآن کریم 215
- 3 _ 4 _ 28. شفاعت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله)، مقام محمود، شفاعت کبری 215
- 5 _ 4 _ 28. شفاعت امامان (علیهم السلام) 216
- 4 _ 4 _ 28. شفاعت حضرت فاطمه (علیها السلام) 216
- 6 _ 4 _ 28. شفاعت فرشتگان 217
- 7 _ 4 _ 28. شفاعت مؤمنان 217
- 5 _ 28. شفاعت شوندگان 218
- 8 _ 4 _ 28. سایر شفاعت کنندگان 218
- اشاره 220
- 29. توبه 220
- 1 _ 29. بازگشت خدای تعالی 220
- 2 _ 29. بازگشت بندگان 222
- 3 _ 29. وجوب توبه 223
- 4 _ 29. اقسام توبه 224
- 5 _ 29. تحقّق توبه 225
- 6 _ 29. فراوانی رحمت خداوند 226
- اشاره 227
- 30. جزا 227
- 1 _ 30. حقیقت جزا 227
- 2 _ 30. کمیّت جزا 228
- 3 _ 30. مکان جزا 229
- 4 _ 30. جزا در دنیا 230
- 5 _ 30. جزا در آخرت 231
- 6 _ 30. رابطه عمل با جزای عمل 232
- 7 _ 30. تمثّل اعمال 235
- 2 _ 31. معنای کلامی 239
- 1 _ 31. معانی لغوی 239
- 31. حبط و تکفیر 239
- اشاره 239
- اشاره 240
- 3 _ 31. حبط 240
- 1 _ 3 _ 31. ردّ حبط 241
- 2 _ 3 _ 31. حبط به معنای بطلان عمل از اساس 242
- 4 _ 3 _ 31. حبط غیرحتمی در تزاحم میان ثواب وعقاب در برخی از اعمال 244
- 3 _ 3 _ 31. حبط به معنای بطلان عمل فاقد شرایط صحّت در مؤمنان 244
- 5 _ 3 _ 31. جواز حبط 245
- 4 _ 31. تکفیر 246
- 1 _ 32. سروران اعراف 249
- اشاره 249
- 32. اعراف 249
- اشاره 251
- 2 _ 32. واماندگان اعراف 251
- 1 _ 2 _ 32. نجات یابندگان از اعراف 252
- 2 _ 2 _ 32. ماندگاران در اعراف 253
- 3 _ 2 _ 32. افراد بلاتکلیف در اعراف 254
- اشاره 255
- 1 _ 33. اطفال مؤمنان 255
- 33. سرنوشت اطفال و اتمام حجّت نشدگان 255
- 2 _ 33. اطفال کافران 257
- 3 _ 33. اتمام حجّت نشدگان 259
- 4 _ 33. مرجون لامرالله 260
- 5 _ 33. فرجام فاسقان اهل ایمان و مستضعفان عامّه 261
- 6 _ 33. درآمیزندگان اعمال نیک و بد 262
- 7 _ 33. سرنوشت اولاد زنا 263
- 1 _ 34. اسلام و ایمان 265
- اشاره 265
- 34. ویژگی های واردان در بهشت و جهنّم 265
- 2 _ 34. ایمان عامل ورود به بهشت 268
- 3 _ 34. کفر و نفاق ، عامل ورود به جهنّم 269
- 4 _ 34. انکار امامت امامان (علیهم السلام) عامل ورود به جهنّم 270
- 5 _ 34. برخی از گناهان عامل ورود به جهنّم 273
- 1 _ 35. ماهیّت بهشت و دوزخ 274
- 35. آفرینش بهشت و دوزخ 274
- اشاره 274
- 2 _ 35. بهشت و جهنّم هم اکنون موجودند 275
- 3 _ 35. خلقت منازل انسان در بهشت و جهنّم 276
- 4 _ 35. بهشت و دوزخ دنیا 277
- 5 _ 35. بهشت حضرت آدم 278
- اشاره 279
- 36. بهشت 279
- 1 _ 36. معنای واژه جنّت 279
- 2 _ 36. جایگاه ارجمند بهشت 280
- 3 _ 36. ناتوانی انسان از شناخت نعمت های بهشتی 280
- 4 _ 36. ویژگی های ممتاز بهشت 282
- 5 _ 36. تنوّع و فراوانی نعمت های بهشت 283
- 6 _ 36. دسترسی تمام به خواسته ها در بهشت 284
- 8 _ 36. تعدّد بهشت و درجات آن 285
- 7 _ 36. اراده انسان ، عامل دسترسی به نعمت ها در بهشت 285
- 9 _ 36. درهای بهشت 288
- 10 _ 36. کلیدداران بهشت 288
- 11 _ 36. آب و هوا و روشنایی و سرسبزی بهشت 289
- 12 _ 36. جایگاه بهشتیان و منازل و لوازم آنها 292
- 14 _ 36. خوردنی ها و آشامیدنی های بهشت 293
- 13 _ 36. مرکب های سواری بهشت 293
- 15 _ 36. لباس ها و زینت های بهشتی 294
- 16 _ 36. زنان بهشتی 296
- 17 _ 36. خدمتکاران بهشتی 299
- 18 _ 36. مراوده و دوستی بهشتیان 301
- 19 _ 36. سرور سرشار بهشتیان 301
- 20 _ 36. نغمه ها و آوازهای بهشتی 302
- 21 _ 36. امنیّت و آرامش همه جانبه بهشت 303
- 22 _ 36. احترام و عزّت بهشتیان 304
- 23 _ 36. اقتدار بهشتیان 305
- 24 _ 36. رضوان خداوند، بهترین کرامت بهشتی 306
- 37. اسباب بهره مندی از بهشت 307
- اشاره 307
- 1 _ 37. پایبندی به مجموعه ای از ارزش های اخلاقی 308
- 2 _ 37. پایبندی به فرائض و احکام و سنن الهی 313
- 3 _ 37. ارجگذاری ایمان 314
- 1 _ 38. معنای واژه جهنّم 315
- اشاره 315
- 38. جهنّم 315
- 2 _ 38. نام های جهنّم 316
- 3 _ 38. نام برخی مکان ها و وادی های جهنّم 318
- 4 _ 38. دَرْک ها و درهای جهنّم 320
- اشاره 321
- 5 _ 38. ویژگی های جهنّم 321
- 1 _ 5 _ 38. ابعاد جهنّم 322
- 2 _ 5 _ 38. آتش جهنّم 322
- اشاره 322
- 1 _ 2 _ 5 _ 38. انسان جهنّمی در شمار هیزم جهنّم 324
- 3 _ 5 _ 38. تاریکی جهنّم 325
- 2 _ 2 _ 5 _ 38. باد سوزان و دود بسیار سیاه 325
- 4 _ 5 _ 38. خروش جهنّم 326
- 6 _ 38. تنوّع عذاب های جهنّم 327
- 7 _ 38. شدّت عذاب های جهنّم 327
- 8 _ 38. چرایی شدّت عذاب 331
- اشاره 333
- 9 _ 38. موکّلان جهنّم 333
- 1 _ 9 _ 38. زبانیه 334
- 3 _ 9 _ 38. نوزده فرشته نگهبان وادی سقر 335
- 2 _ 9 _ 38. فرشتگان غلاظ و شداد 335
- 4 _ 8 _ 38. مالک رئیس خازنان جهنّم 336
- 10 _ 38. ورود جهنّمیان به جهنّم 337
- 11 _ 38. تنگی جایگاه جهنّمیان 338
- 12 _ 38. آشامیدنی ها و غذاهای جهنّمیان 338
- 13 _ 38. لباس های جهنّمیان 342
- 14 _ 38. کند و زنجیر و گرزهای جهنّم 343
- 15 _ 38. سوختن در آب جوشان 344
- 16 _ 38. داغ نهادن جهنّمیان 345
- 17 _ 38. گزندگان موذی جهنّم 345
- 18 _ 38. سیمای جهنّمیان 346
- 19 _ 38. فریاد جهنّمیان 347
- 20 _ 38. همدم شیطانی جهنّمیان 347
- 21 _ 38. نزاع و جدال اهل جهنّم 348
- 22 _ 38. تحقیر و سرزنش جهنّمیان 349
- 23 _ 38. حسرت و اندوه بی پایان جهنّمیان 350
- 25 _ 38. کمیّت عذاب جهنّم 352
- 24 _ 38. محروم بودن جهنّمیان از رحمت پروردگار 352
- 1 _ 39. نافرمانی خدای تعالی و رسول (صلی الله علیه و آله) 354
- اشاره 354
- 39. اسباب ورود به جهنّم 354
- 2 _ 39. کفر و نفاق 355
- 3 _ 39. تکذیب و فراموشی آخرت 356
- 4 _ 39. دشمنی با امیرمؤمنان (علیه السلام) 356
- 5 _ 39. دنیاگرایی 357
- 6 _ 39. طغیان و استکبار 357
- 7 _ 39. پیروی از شیطان 358
- 8 _ 39. ستم و ستمگری 359
- 9 _ 39. ترک خردمندی و حقایق وحیانی 359
- 10 _ 39. عدم پایبندی در عمل به احکام و فرایض و ترک محرمات 360
- 40. خلود 363
- 1 _ 40. معنای لغوی 363
- اشاره 363
- 2 _ 40. بهشت جاویدان 364
- اشاره 366
- 3 _ 40. انواع مقداری عذاب 366
- 1 _ 3 _ 40. درنگ های احقابی 366
- 4 _ 40. عذاب ابدی 367
- 5 _ 40. چرایی خلود عذاب 369
- 6 _ 40. اثر نیّت در چرایی خلود نعیم و عذاب آخرت 370
- 7 _ 40. نقد پاره ای از عقاید عرفانی و فلسفی 371
- اشاره 371
- 1 _ 7 _ 40. تأویل ناروای عذاب و ابدیّت آن 372
- 2 _ 7 _ 40. خلود شخصی و خلود نوعی 373
- 3 _ 8 _40. اقسام کیفر و عذاب ابدی 374
- 8 _ 40. مرگِ مرگ 375
- 9 _ 40. روند آفرینش پس از پایان سرنوشت این انسان 377
- فهرست منابع 379
و رحمتی جدید و بر اولیای کرامش با کرامتی خوب و بر بندگان توبه کننده از گناهانشان آمرزشی برای گناهانشان است . واژه «توبه » در اطلاق بر خداوند با لفظ «علی » متعدّی می شود. (1)
سیّد علی خان مدنی در شرح دعای امام سجّاد (علیه السلام) در این فقره از دعا «انت التوّاب » نوشته است :
توّاب از اسمای خداوند متعال است . او به سوی بندگانش با آمرزش باز می گردد وآنها را برای توبه ، بسیار کمک می کند. (2)
فقره آخر دعا، بیان گر عطای توفیق از سوی خداوند برای بازگشت بنده است . امیرمؤمنان علی (علیه السلام) فرمود:
من أعطی التوبه لم یحرم القبول ؛ (3)
کسی که توفیق توبه پیدا کند از قبول محروم نمی شود.
سیّد رضی این سخن آن حضرت را مورد تصدیق قرآن دانسته و به آیه 17 سوره النساء استشهاد نموده است . (4)
2 _ 29. بازگشت بندگان
توبه در بندگان ، بازگشت آنان به سوی خداست . و این بازگشت در گروههای مختلف متفاوت است :
_ توبه و بازگشت صالحان و متّقیان و طلب آمرزش آنان . در این جا در صدق مفهوم تائب ؛ (توبه کننده ) شرط نیست که این برگشت پس از ارتکاب گناه باشد. بلکه بازگشت برای تجدید ایمان و تحکیم میثاق میان خدای تعالی و اولیای اوست .
1- مناهج البیان (جزء 29) ص 151.
2- ریاض السالکین ، ج 4، ص 476.
3- نهج البلاغه ، کلمات قصار، کلمه 135.
4- نهج البلاغه ، کلمات قصار، کلمه 135.