معرفت معاد صفحه 32

شده است ؛ (1) _ در مکانی به غیر از بهشت و دوزخ به نام اعراف ساکن می شوند. این

زنده شدن و حیات مجدّد به شکل توأمان جسمی و روحی است .

این تبیین ، دلالت بر حقیقت جسمانی و روحانی معاد دارد که در آیات بیشمار و روایات فراوان معصومان (علیهم السلام) بر آن تأکید شده است و از بدیهیات غیرقابل انکار عقاید اسلامی است که در اصطلاح به آن «معاد جسمانی و روحانی (2) »، «معاد

جسمانی (3) » و «معاد بدنی (4) » گفته می شود. البته در مورد حقیقتِ جسمی و روحی

معاد تردیدی نیست . دو اصطلاح اخیر معاد جسمانی و بدنی ، بر معادِ توأمان روحی و جسمی ، اطلاق می شود. این کاربرد به لحاظ تأکید بر جسمانیت و بازگشت بدن است که بر حقیقتی انکارناپذیر و مسلّم تأکید می کند. این تأکید در برابر کسانی است که بُعد جسمانی و مادّی معاد را باور ندارند یا تأویل و توجیه می کنند. ناباوری و ناهمسویی در تمامیّت حقیقت معاد، ناشی از گرایش های فکری برخی از نحله ها و فرقه هاست . در این جا باید شرح کوتاهی در تفاوت میان چگونگی معاد قرآنی و دیگر نحله ها عرضه گردد.

1 _ 6. معاد و نحله های فلسفی و عرفانی

اشاره

عوامل چندی در تکوین و تطوّر اندیشه های اعتقادی مسلمانان مؤثّر بوده است . بررسی سیر تاریخی این عوامل ، بیشترین تأثیر را از سوی دو جریان نشان می دهد. نخستین جریان پیدایش مذاهب فقهی و کلامی متعدّد توسّط خلفای ستمگر بود که داعیه جانشینی پیامبر (صلی الله علیه و آله) را داشتند. دیگری گسترش اندیشه های وارداتی نهضت ترجمه _ بویژه فلسفه یونان _ در جهان اسلام است .

1- فصل 32 و 33 همین کتاب .
2- ر.ک : قواعدالمرام ، ص 156.
3- کشف المراد، ص 405؛ اللوامع الالهیه ، ص 420.
4- ارشاد الطالبین ، ص 409؛ باب الحادی عشر، ص 207.