- پیشگفتار 1
- 1. اهمیت معاد 3
- اشاره 3
- 1 _ 1. پیشینه تاریخی اعتقاد به معاد 5
- 2 _ 1. آثار اعتقاد به معاد 6
- 3 _ 1. ابعاد معاد در متون اسلامی 6
- 2 _ 2. معنای اصطلاحی 7
- 2. معانی معاد 7
- اشاره 7
- 1 _ 2. معنای لغوی 7
- 3 _ 2. مناسب ترین واژه برای معاد 8
- 4 _ 2. دو واژه پرکاربرد در معاد 9
- 3. دلایل معاد 11
- اشاره 11
- 1 _ 3. علم و قدرت مطلق خداوند متعال 12
- 2 _ 3. آفرینش نخستین 14
- 3 _ 3. نمونه های رستاخیز در طبیعت 15
- 4 _ 3. تذکر به مراحل خلقت انسان 17
- 1 _ 4. داستان حضرت ابراهیم (علیه السلام) و زنده شدن مرغان 18
- اشاره 18
- 4. نمونه هایی از زنده شدگان در دنیا 18
- 2 _ 4. داستان عزیر (علیه السلام) 19
- 4 _ 4. داستان اصحاب کهف 21
- 3 _ 4. حادثه کشته بنی اسرائیل 21
- 6 _ 4. زنده شدن گروهی به دعای حزقیل (علیه السلام) 22
- 5 _ 4. زنده شدن هفتاد نفر از بنی اسرائیل 22
- 7 _ 4. زنده شدن مردگان از سوی حضرت عیسی (علیه السلام) 23
- 1 _ 5. دلیل حکمت 25
- اشاره 25
- 5. ضرورت معاد 25
- 2 _ 5. دلیل عدالت 27
- اشاره 31
- 6. چگونگی معاد 31
- 1 _ 6. معاد و نحله های فلسفی و عرفانی 32
- اشاره 32
- 1 _ 1 _ 6. معاد روحانی 37
- 2 _ 1 _ 6. معاد مثالی 38
- 3 _ 1 _ 6. معاد با جسم اختراعی 38
- 2 _ 6. معاد جسمانی یا معاد وحیانی 40
- اشاره 40
- 1 _ 2 _ 6. معاد جسمانی در قرآن 42
- 2 _ 2 _ 6. معاد جسمانی در روایات 44
- اشاره 46
- 7. گستره معاد 46
- 1 _ 7. معاد برای همه انسان هاست 46
- 2 _ 7. حشر فرشتگان و اجنّه 47
- 3 _ 7. معاد وحوش و حیوانات 48
- 8. شبهات منکران معاد 50
- اشاره 50
- 1 _ 8. منشأ رفتاری 50
- 2 _ 8. منشأ اعتقادی و فکری 52
- 1 _ 2 _ 8. تناسخ 52
- اشاره 52
- 2 _ 2 _ 8. شبهه آکل و مأکول 55
- 3 _ 2 _ 8. بحث اعاده معدوم و معاد 57
- اشاره 59
- 9. پیدایش جهان 59
- 2 _ 9. حدوث حقایق غیرمادّی 60
- 1 _ 9. نخستین حادث 60
- 3 _ 9. حدوث مخلوقات مادّی 61
- 4 _ 9. ماء بسیط مادّه اوّلیه خلقت 61
- 5 _ 9. تقسیم مادّه اوّلیّه به علّیّین و سجّین 62
- 6 _ 9. منشأ اختلاف موجودات 63
- 7 _ 9. مادّه عالم مشهود و عالم آخرت 64
- اشاره 65
- 10. عوالم پیشین 65
- 1 _ 10. عالم طینت 66
- 2 _ 10. عالم ارواح 67
- 3 _ 10. عالم ذرّ 68
- 4 _ 10. خلقت حضرت آدم (علیه السلام) 69
- 11. انسان در دنیا 71
- اشاره 71
- 1 _ 11. عقل و علم 72
- 2 _ 11. روح 74
- اشاره 74
- 1 _ 2 _ 11. اطلاقات روح 76
- 2 _ 2 _ 11. کیفیّت تعلّق روح به بدن 76
- 3 _ 11. بدن 77
- 4 _ 11. خلقت انسان از خاک 78
- 5 _ 11. مراتب خلقت انسان 79
- اشاره 81
- 12. انسان و حیات دنیوی 81
- 1 _ 12. دنیای ملعون 82
- 2 _ 12. دنیای بلاغ 84
- 3 _ 12. دنیا جایگاه تلاش و توشه اندوزی 85
- 4 _ 12. دنیا و پاسداری از گذر سالم 87
- 13. احتضار 89
- اشاره 89
- 1 _ 13. احتضار؛ تلفیف دنیا به آخرت 90
- 2 _ 13. سکرات موت 91
- 3 _ 13. احتضار، جایگاه آگاهی از سرنوشت 92
- 4 _ 13. وحشت محتضر از رویارویی با عوالم اخروی و فراق دوستان 93
- 5 _ 13. چگونگی احتضار مؤمنان 94
- 6 _ 13. چگونگی احتضار کافران 96
- 7 _ 13. رؤیت پیامبر اسلام و ائمه (علیهم السلام) و فرشتگان توسط محتضر 97
- 14. مرگ 100
- اشاره 100
- 1 _ 14. ماهیّت مرگ 101
- 2 _ 14. مرگ ، سرنوشتی گریزناپذیر 102
- 3 _ 14. اجل محتوم و اجل موقوف 104
- 4 _ 14. مرگ ، پایان آزمون بزرگ 105
- 5 _ 14. پرونده اعمال با مرگ بسته نمی شود 106
- 7 _ 14. رویکردهای متفاوت نسبت به مرگ 107
- 6 _ 14. پند گرفتن از مرگ 107
- 8 _ 14. آمادگی برای مرگ 109
- 9 _ 14. مرگ خوش فرجام و مرگ بدفرجام 110
- 10 _ 14. چشانندگان مرگ 111
- 15. انسان و حیات اخروی 113
- اشاره 113
- 1 _ 15. گستره جهان آخرت 114
- 2 _ 15. سنجش دنیا و آخرت 115
- 3 _ 15. ظهور کامل مالکیّت الهی در آخرت 116
- 16. عالم برزخ 118
- اشاره 118
- 1 _ 16. سؤال قبر 119
- اشاره 119
- 1 _ 1 _ 16. حیات برزخی انسان به هنگام سؤال 121
- 2 _ 16. فشار قبر 123
- 2 _ 1 _ 16. سؤال قبر همگانی نیست 123
- 3 _ 16. آلام برزخی و عوامل مؤثّر در پیدایش یا پیشگیری و برطرف 124
- 5 _ 16. قرارگاه ارواح 126
- 4 _ 16. تمثّل اعمال در قبر 126
- 6 _ 16. بهشت و دوزخ برزخی 127
- اشاره 130
- 17. ارتباط عالم برزخ و عالم دنیا 130
- 1 _ 17. آگاهی اهل برزخ از احوال دنیا 131
- 2 _ 17. بازگشت از حیات برزخی به حیات دنیوی 132
- 3 _ 17. قیامت صغری 133
- اشاره 134
- 18. نشانه های قیامت 134
- 2 _ 18. شکاف در آسمان ها 136
- 1 _ 18. چگونگی گستره زمانی انهدام جهان 136
- 3 _ 18. انهدام و تاریک شدن خورشید و ماه و ستارگان 138
- 4 _ 18. متلاشی شدن کوهها و زمین لرزه های ویرانگر 139
- 5 _ 18. دگرگونی سهمگین دریاها 141
- اشاره 142
- 19. نفخ صور 142
- 1 _ 19. فرشته نفخ صور 143
- 2 _ 19. نفخه اوّل 144
- 3 _ 19. نفخه دوم 145
- اشاره 147
- 20. فنای جهان 147
- 2 _ 20. چگونگی فنا 148
- 1 _ 20. گستره زمانی فنا 148
- اشاره 149
- 3 _ 20. گستره شمول فنا 149
- 2 _ 3_ 20. مرگ شیطان 150
- 1 _ 3_ 20. مرگ فرشتگان 150
- 3 _ 3 _ 20. تلاشی و مرگ ارواح 150
- 4 _ 20. ندای خداوندی پس از فنا 151
- اشاره 152
- 21. قیامت 152
- 1 _ 21. تأکیدهای فراوان بر حتمی بودن معاد 152
- 2 _ 21. نام های رستاخیز 153
- 3 _ 21. آگاهی از زمان وقوع قیامت ویژه خداست 154
- 4 _ 21. بعث و حشر و چگونگی آن 155
- 5 _ 21. مواقف قیامت 157
- 6 _ 21. احوال خوبان و بدان 158
- 7 _ 21. نمایان شدن آثار عقاید و اعمال در قیامت 161
- اشاره 166
- 22. حساب 166
- 1 _ 22. عَرْضِ اکبر 167
- 2 _ 22. یوم الفصل 168
- 3 _ 22. چرایی حسابرسی 168
- 5 _ 22. ابعاد حسابرسی 169
- 4 _ 22. عدالت در حسابرسی 169
- 6 _ 22. سرعت در حسابرسی 170
- 7 _ 22. انواع حسابرسی 171
- 8 _ 22. عوامل تخفیف و تشدید حسابرسی 172
- 9 _ 22. سؤال 173
- 10 _ 22. سؤال از رسولان و اوصیا 174
- اشاره 175
- 23. کتاب 175
- 1 _ 23. آگاهی یافتن هر کس از تمام اعمالش 176
- 2 _ 23. نویسندگان نامه عمل 177
- 3 _ 23. دریافت کارنامه های اعمال 180
- 4 _ 23. اصناف مردم از نظر اعمال 181
- اشاره 183
- 24. شهود و گواهان اعمال 183
- 1 _ 24. گواهی خداوند متعال 183
- 2 _ 24. گواهی پیامبران و امامان (علیهم السلام) 185
- 1 _ 2 _ 24. گواهان امّت های پیشین 185
- اشاره 185
- 2 _ 2 _ 24. گواهان امّت اسلامی 186
- 3 _ 2 _ 24. شاهد همه شهیدان 187
- 3 _ 24. گواهی فرشتگان 188
- 4 _ 24. گواهی اعضای بدن انسان 189
- 6 _ 24. گواهی زمان 190
- 5 _ 24. گواهی زمین 190
- 25. میزان 191
- اشاره 191
- 1 _ 25. حقیقت میزان 192
- 2 _ 25. مصادیق میزان 194
- 3 _ 25. کمیّت میزان 194
- 4 _ 25. احوال گروهها در موقف میزان 195
- 5 _ 25. اعمال اثرگذار در میزان 196
- اشاره 197
- 26. صراط 197
- 1 _ 26. دو صراط 198
- 2 _ 26. صراط و چگونگی عبور مردمان 199
- 3 _ 26. جواز عبور از صراط 201
- اشاره 202
- 27. جایگاه پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت (علیهم السلام) در آخرت 202
- 1 _ 27. جایگاه پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) در آخرت 202
- اشاره 202
- 2 _ 1 _ 27. دارنده حوض 203
- 1 _ 1 _ 27. دارنده وسیله 203
- 2 _ 27. جایگاه امیرمؤمنان (علیه السلام) در آخرت 204
- اشاره 204
- 1 _ 2 _ 27. ساقی حوض کوثر 204
- 2 _ 2 _ 27. صاحب لواء 205
- 4 _ 2 _ 27. تقسیم کننده بهشت و دوزخ 206
- 3 _ 2 _ 27. بروز همگانی جایگاه امیرمؤمنان (علیه السلام) در قیامت 206
- 5 _ 2 _ 27. فریادگر میان بهشتیان و دوزخیان در قیامت 207
- 4 _ 27. نخستین واردشوندگان به بهشت 208
- 3 _ 27. مقام های دیگر معصومان (علیهم السلام) در آخرت 208
- 5 _ 27. فراخوان هر گروهی با امامشان 209
- 28. شفاعت 211
- اشاره 211
- 1 _ 28. ماهیّت شفاعت 212
- 2 _ 28. اهمیّت شفاعت 213
- 3 _ 28. گستره شفاعت 214
- 4 _ 28. شفاعت کنندگان 214
- اشاره 214
- 1 _ 4 _ 28. شفاعت عقل 215
- 2 _ 4 _ 28. شفاعت قرآن کریم 215
- 3 _ 4 _ 28. شفاعت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله)، مقام محمود، شفاعت کبری 215
- 5 _ 4 _ 28. شفاعت امامان (علیهم السلام) 216
- 4 _ 4 _ 28. شفاعت حضرت فاطمه (علیها السلام) 216
- 6 _ 4 _ 28. شفاعت فرشتگان 217
- 7 _ 4 _ 28. شفاعت مؤمنان 217
- 5 _ 28. شفاعت شوندگان 218
- 8 _ 4 _ 28. سایر شفاعت کنندگان 218
- اشاره 220
- 29. توبه 220
- 1 _ 29. بازگشت خدای تعالی 220
- 2 _ 29. بازگشت بندگان 222
- 3 _ 29. وجوب توبه 223
- 4 _ 29. اقسام توبه 224
- 5 _ 29. تحقّق توبه 225
- 6 _ 29. فراوانی رحمت خداوند 226
- 1 _ 30. حقیقت جزا 227
- 30. جزا 227
- اشاره 227
- 2 _ 30. کمیّت جزا 228
- 3 _ 30. مکان جزا 229
- 4 _ 30. جزا در دنیا 230
- 5 _ 30. جزا در آخرت 231
- 6 _ 30. رابطه عمل با جزای عمل 232
- 7 _ 30. تمثّل اعمال 235
- 2 _ 31. معنای کلامی 239
- 1 _ 31. معانی لغوی 239
- 31. حبط و تکفیر 239
- اشاره 239
- اشاره 240
- 3 _ 31. حبط 240
- 1 _ 3 _ 31. ردّ حبط 241
- 2 _ 3 _ 31. حبط به معنای بطلان عمل از اساس 242
- 4 _ 3 _ 31. حبط غیرحتمی در تزاحم میان ثواب وعقاب در برخی از اعمال 244
- 3 _ 3 _ 31. حبط به معنای بطلان عمل فاقد شرایط صحّت در مؤمنان 244
- 5 _ 3 _ 31. جواز حبط 245
- 4 _ 31. تکفیر 246
- 1 _ 32. سروران اعراف 249
- اشاره 249
- 32. اعراف 249
- اشاره 251
- 2 _ 32. واماندگان اعراف 251
- 1 _ 2 _ 32. نجات یابندگان از اعراف 252
- 2 _ 2 _ 32. ماندگاران در اعراف 253
- 3 _ 2 _ 32. افراد بلاتکلیف در اعراف 254
- 1 _ 33. اطفال مؤمنان 255
- اشاره 255
- 33. سرنوشت اطفال و اتمام حجّت نشدگان 255
- 2 _ 33. اطفال کافران 257
- 3 _ 33. اتمام حجّت نشدگان 259
- 4 _ 33. مرجون لامرالله 260
- 5 _ 33. فرجام فاسقان اهل ایمان و مستضعفان عامّه 261
- 6 _ 33. درآمیزندگان اعمال نیک و بد 262
- 7 _ 33. سرنوشت اولاد زنا 263
- 1 _ 34. اسلام و ایمان 265
- اشاره 265
- 34. ویژگی های واردان در بهشت و جهنّم 265
- 2 _ 34. ایمان عامل ورود به بهشت 268
- 3 _ 34. کفر و نفاق ، عامل ورود به جهنّم 269
- 4 _ 34. انکار امامت امامان (علیهم السلام) عامل ورود به جهنّم 270
- 5 _ 34. برخی از گناهان عامل ورود به جهنّم 273
- 1 _ 35. ماهیّت بهشت و دوزخ 274
- اشاره 274
- 35. آفرینش بهشت و دوزخ 274
- 2 _ 35. بهشت و جهنّم هم اکنون موجودند 275
- 3 _ 35. خلقت منازل انسان در بهشت و جهنّم 276
- 4 _ 35. بهشت و دوزخ دنیا 277
- 5 _ 35. بهشت حضرت آدم 278
- اشاره 279
- 36. بهشت 279
- 1 _ 36. معنای واژه جنّت 279
- 2 _ 36. جایگاه ارجمند بهشت 280
- 3 _ 36. ناتوانی انسان از شناخت نعمت های بهشتی 280
- 4 _ 36. ویژگی های ممتاز بهشت 282
- 5 _ 36. تنوّع و فراوانی نعمت های بهشت 283
- 6 _ 36. دسترسی تمام به خواسته ها در بهشت 284
- 8 _ 36. تعدّد بهشت و درجات آن 285
- 7 _ 36. اراده انسان ، عامل دسترسی به نعمت ها در بهشت 285
- 10 _ 36. کلیدداران بهشت 288
- 9 _ 36. درهای بهشت 288
- 11 _ 36. آب و هوا و روشنایی و سرسبزی بهشت 289
- 12 _ 36. جایگاه بهشتیان و منازل و لوازم آنها 292
- 13 _ 36. مرکب های سواری بهشت 293
- 14 _ 36. خوردنی ها و آشامیدنی های بهشت 293
- 15 _ 36. لباس ها و زینت های بهشتی 294
- 16 _ 36. زنان بهشتی 296
- 17 _ 36. خدمتکاران بهشتی 299
- 18 _ 36. مراوده و دوستی بهشتیان 301
- 19 _ 36. سرور سرشار بهشتیان 301
- 20 _ 36. نغمه ها و آوازهای بهشتی 302
- 21 _ 36. امنیّت و آرامش همه جانبه بهشت 303
- 22 _ 36. احترام و عزّت بهشتیان 304
- 23 _ 36. اقتدار بهشتیان 305
- 24 _ 36. رضوان خداوند، بهترین کرامت بهشتی 306
- 37. اسباب بهره مندی از بهشت 307
- اشاره 307
- 1 _ 37. پایبندی به مجموعه ای از ارزش های اخلاقی 308
- 2 _ 37. پایبندی به فرائض و احکام و سنن الهی 313
- 3 _ 37. ارجگذاری ایمان 314
- 1 _ 38. معنای واژه جهنّم 315
- اشاره 315
- 38. جهنّم 315
- 2 _ 38. نام های جهنّم 316
- 3 _ 38. نام برخی مکان ها و وادی های جهنّم 318
- 4 _ 38. دَرْک ها و درهای جهنّم 320
- 5 _ 38. ویژگی های جهنّم 321
- اشاره 321
- 2 _ 5 _ 38. آتش جهنّم 322
- اشاره 322
- 1 _ 5 _ 38. ابعاد جهنّم 322
- 1 _ 2 _ 5 _ 38. انسان جهنّمی در شمار هیزم جهنّم 324
- 3 _ 5 _ 38. تاریکی جهنّم 325
- 2 _ 2 _ 5 _ 38. باد سوزان و دود بسیار سیاه 325
- 4 _ 5 _ 38. خروش جهنّم 326
- 6 _ 38. تنوّع عذاب های جهنّم 327
- 7 _ 38. شدّت عذاب های جهنّم 327
- 8 _ 38. چرایی شدّت عذاب 331
- 9 _ 38. موکّلان جهنّم 333
- اشاره 333
- 1 _ 9 _ 38. زبانیه 334
- 2 _ 9 _ 38. فرشتگان غلاظ و شداد 335
- 3 _ 9 _ 38. نوزده فرشته نگهبان وادی سقر 335
- 4 _ 8 _ 38. مالک رئیس خازنان جهنّم 336
- 10 _ 38. ورود جهنّمیان به جهنّم 337
- 11 _ 38. تنگی جایگاه جهنّمیان 338
- 12 _ 38. آشامیدنی ها و غذاهای جهنّمیان 338
- 13 _ 38. لباس های جهنّمیان 342
- 14 _ 38. کند و زنجیر و گرزهای جهنّم 343
- 15 _ 38. سوختن در آب جوشان 344
- 16 _ 38. داغ نهادن جهنّمیان 345
- 17 _ 38. گزندگان موذی جهنّم 345
- 18 _ 38. سیمای جهنّمیان 346
- 19 _ 38. فریاد جهنّمیان 347
- 20 _ 38. همدم شیطانی جهنّمیان 347
- 21 _ 38. نزاع و جدال اهل جهنّم 348
- 22 _ 38. تحقیر و سرزنش جهنّمیان 349
- 23 _ 38. حسرت و اندوه بی پایان جهنّمیان 350
- 25 _ 38. کمیّت عذاب جهنّم 352
- 24 _ 38. محروم بودن جهنّمیان از رحمت پروردگار 352
- 1 _ 39. نافرمانی خدای تعالی و رسول (صلی الله علیه و آله) 354
- 39. اسباب ورود به جهنّم 354
- اشاره 354
- 2 _ 39. کفر و نفاق 355
- 3 _ 39. تکذیب و فراموشی آخرت 356
- 4 _ 39. دشمنی با امیرمؤمنان (علیه السلام) 356
- 5 _ 39. دنیاگرایی 357
- 6 _ 39. طغیان و استکبار 357
- 7 _ 39. پیروی از شیطان 358
- 8 _ 39. ستم و ستمگری 359
- 9 _ 39. ترک خردمندی و حقایق وحیانی 359
- 10 _ 39. عدم پایبندی در عمل به احکام و فرایض و ترک محرمات 360
- 40. خلود 363
- 1 _ 40. معنای لغوی 363
- اشاره 363
- 2 _ 40. بهشت جاویدان 364
- اشاره 366
- 1 _ 3 _ 40. درنگ های احقابی 366
- 3 _ 40. انواع مقداری عذاب 366
- 4 _ 40. عذاب ابدی 367
- 5 _ 40. چرایی خلود عذاب 369
- 6 _ 40. اثر نیّت در چرایی خلود نعیم و عذاب آخرت 370
- 7 _ 40. نقد پاره ای از عقاید عرفانی و فلسفی 371
- اشاره 371
- 1 _ 7 _ 40. تأویل ناروای عذاب و ابدیّت آن 372
- 2 _ 7 _ 40. خلود شخصی و خلود نوعی 373
- 3 _ 8 _40. اقسام کیفر و عذاب ابدی 374
- 8 _ 40. مرگِ مرگ 375
- 9 _ 40. روند آفرینش پس از پایان سرنوشت این انسان 377
- فهرست منابع 379
مجموعه این معارف بلند، افزون بر شرح حیات اخروی و عرضه ساختار نظام معنوی ، از بنیان های نظام مادّی و اجتماعی و سیاسی اسلام نیز محسوب می شود. یعنی در این نظام ، سرای واپسین محل پژواک کوچکترین کنش و واکنش مثبت و منفی در زندگی فردی و اجتماعی است و هر نوع خدمت و نیکی یا بدی و خیانت انسان ها ثبت و ضبط و سرانجام مورد بازخواست قرار خواهد گرفت و این موضوع یکی از تفاوت های اساسی نظام حیات دنیوی اسلام با دیگر نظام هاست و درنتیجه تفاوت در راهبردها و اصول و برنامه های مختلف زندگی در آیین اسلام و دیگر آیین ها را در پی دارد.
1 _ 1. پیشینه تاریخی اعتقاد به معاد
مطالعه در تاریخ زندگی ملّت های گذشته _اعم از اقوام متمدّن و یا غیرمتمدّن و وحشی _ این حقیقت را به خوبی برای ما روشن می کند که غالب انسان ها در جمیع ادوار زندگی ، در هر نقطه ای که زیست می کرده و در هر رتبه و مقامی که بوده اند از یک باور درونی برخوردار هستند، مبنی بر این که از پس این دنیا، جهانی دیگر هست که در آن روز هر کسی به جزای اعمال خود خواهد رسید. منتها در اثر نادانی و جهل یا اندیشه های گروهها و اشخاص گمراه و ستمگر، این باور با ناراستی ها و انحراف و کژی ها آمیخته شده است .
مطالعه در فرهنگ اقوام و ملل کهن در پنج قارّه جهان _آسیا، اقیانوسیه ، افریقا، اروپا و امریکا_ نیز مراکز عمده تمدّن های باستان همانند چین ، هند، ایران ، بین النهرین ، یونان ، مصر، آمریکای مرکزی و... این حقیقت را به وضوح نشان می دهد. همچنین در ادیان توحیدی و آسمانی پیش از اسلام همانند دین حضرت ابراهیم (علیه السلام) و تورات و انجیل بر مسأله معاد تأکید شده است . اخبار قرآن مجید از عقاید انبیاء گذشته درباره معاد و کتاب های یهود و نصاری ؛ عهد عتیق و جدید، بیان گر این مطلب است . همانند کتاب اشعیای نبی ، سموئیل ، مزامیر داود، انجیل متّی و انجیل یوحنّا. (1)
1- ر.ک : پیام قرآن ، ج 5، ص 381 _ 384.