برزخ و معاد از دیدگاه قرآن و روایات صفحه 467

به دو یا چند جزء هست. افزون بر این، می توان شیء مادّی را ولو با استفاده از ابزار با حواس ظاهری ادراک کرد و آن را مورد اشاره ی حسی قرار داد. شیء مادّی، همواره در معرض تغییر و تحوّل قرار دارد. در مقابل، شیء مجرّد، شیئی است که خواص اشیاء مادّی در آن راه ندارد و از اوصاف مذکور خالی است.

مطلب سوم: معاد هم جسمانی و هم روحانی

اشاره

عمده ی بزرگانِ حکما و مشایخ عرفا و برخی از متکلّمین و محدّثین و علمای امامیه، قائل به معاد جسمانی و روحانی هستند و این نظریه را پذیرفته اند.

البتّه قائلین به این نظریه در مورد چگونگی معاد جسمانی به دو دسته تقسیم شده اند: برخی از فلاسفه از جمله صدر المتألّهین شیرازی معتقد است که معاد همان

بازگشت روح با جسم مثالی اخروی است و نه با جسم مادّی دنیوی. ملّا صدرا در مباحث نفس می گوید((1)):

انسان دارای سه بدن است که در طول یکدیگر قرار گرفته اند. نه اینکه سه بدن مجزّا و جدا در عرض یکدیگر وجود داشته باشند!

1. بدن عنصری و دنیوی، همین بدنی است که مشاهده می کنیم و از اعضاء و اجزای مادّی تشکیل شده است که به واسطه مرگ، تعلّق روح از آن قطع می شود و آن بدن فرسوده و متلاشی می گردد. در طبیعت، نفس محصول عالی بدن و متعلّق به آن و در فاعلیت وابسته به آن می باشد.

2. بدن مثالی برزخی، که دارای تجرّد ناقص و متوسّط است. یعنی احکام