معاد صفحه 93

در روایات بسیاری آمده است که ارواح مردگان حتّی صدای پای تشییع کننده ها را می شنوند و گاه و بی گاه به اهل و خانه خود توجّه و عنایت دارند و از گناه وارثان رنج می برند و از کارهای نیک آنان خرسند می شوند و در انتظار خیرات آنان هستند .

به علاوه در روایات متعدّدی وارد شده که رهبران معصوم ما در قبرستان حاضر می شدند و به اهل قبور سلام کرده و با آنها حرف می زدند و از آنان سؤ ال می کردند و به ما نیز سفارش می کردند که همان سلام ها را در ورود به قبرستان و با اهل قبور داشته باشیم . (292)

مجموع همه آیات و روایات این سخن را تاءیید می کند که با مردن و فنای جسم و جسد انسان ، روح از بین نمی رود و همچنان باقی است و عوارض و آفات جسم ، شامل روح نمی شود .

وجود عالم برزخ

قرآن در این باره می فرماید: وَمِن

وَرائِهِم بَرزَخٌ اِلی یَومِ یُبعَثُونَ(293) و از پی آنان تا روزی که مبعوث شوند ، فاصله ای (برزخ ) است .

مراد از عالم برزخ ، عالم قبر است ، عالمی که انسان در آن یک نوع زندگی خاصّی تا قیامت دارد . این حقیقت را در آیات قرآن و روایات بسیاری از شیعه و سنّی می توان مشاهده کرد . (294)

برزخ ، دورانی است میان زندگی دنیا و زندگی آخرت ، دورانی برای مؤ منان و نیکوکاران رهایی از قفس بدن است و برای گناهکاران بس وحشت زا و دلهره آور می باشد . امام صادق علیه السّلام فرمود: واللّه ما اءخافُ عَلَیکُم الاّ الْبَرزَخَ و امّا اِذا صارَ الاَمرُ اِلینَا فَنَحنُ اَولی بِکُم به خدا سوگند من جز از حوادث تلخ برزخ ترس دیگری برای شما ندارم ، زیرا در قیامت ما به شما سزاوارتریم و در آن مرحله ما می توانیم شما را مشمول شفاعت خودمان کنیم .

آیات متعدّدی در قرآن اوضاع عالم برزخ را بیان می کند ، از جمله آیه 46 سوره غافر که علامه طباطبائی قدّس سرّه می فرماید: آیه به روشنی بر وضع مجرمان در برزخ دلالت می کند . (295) النّارُ یُعرِضُونَ عَلَیها غُدُوّاً وَ عَشِیّاً وَ یَومَ تَقومُ السّاعَهُ اَدخِلوا آلَفِرعَونَ اءشَدَّ العَذابِ فرعونیان در هر بامداد و شامگاه بر آتش عرضه می شوند (و این سهمیه برزخ آن طاغوتیان است و سهم قیامت آنان جمله بعد است که می فرماید:) و آنگاه که قیامت به پا شود گفته می شود که این فرعونیان را در شدیدترین عذاب

داخل کنید .