معادشناسی در قرآن کریم صفحه 116

حقيقت اين است كه يكي از دلايل وجود معاد ، وجود محكمه وجدان در درون جان انسان است كه به هنگام انجام كار نيك روح آدمي را مملو از شادي و نشاط مي‌كند و از اين طريق به او پاداش مي‌دهد و به هنگام انجام كار زشت يا ارتكاب جنايت ، روح او را سخت در فشار قرار داده و مجازات و شكنجه مي‌كند ، به حدي كه گاه براي نجات از عذاب وجدان ، اقدام به خودكشي مي‌كند . يعني در واقع وجدان حكم اعدام او را صادر كرده و به دست خودش اجرا مي‌كند .

وقتي « عـالَم صغيـر » يعني وجود انسان در دل خود محكمه و دادگاه كوچكي دارد ، چگــونه « عـالَم كبيـر » با آن عظمتش محكمه عدل عظيمي نخواهد داشت ؟

«» (61)

و از اين‌جاست كه ما از وجود « وجدان اخلاقي » به وجود "رستاخيز و قيامت" پي مي‌بريم و نيز از همين‌جا رابطه جالب اين دو سوگند روشن مي‌شود و به تعبير ديگــر ســوگند دوم دليلي اسـت بـر سـوگند اول .

آري اين دادگاه وجدان آن‌قدر عظمت و احترام دارد كه خداوند به آن سوگند ياد مي‌كند و آن را بزرگ مي‌شمرد و به راستي بزرگ است ، چراكه يكي از عوامل مهم نجات انسان محســوب مي‌شود ، به شــرط آن‌كــه وجــدان بيــدار بــاشد و بر اثر كثــرت گنــاه ضعيـــف و نـــاتـــوان نگــــردد .

اين نكته نيز قابل توجه است كه به دنبال اين دو سوگند پراهميّت و پرمعني ، بيان نشده است كه براي چه چيز سوگند ياد شـده و به اصطلاح « مُقْسَـمٌ لَهُ » محـذوف است ، اين به خاطر آن است كه از سياق آيات بعد مطلب روشن است ، بنابراين آيات فوق چنين معني مي‌دهد : « سوگند به روز قيامت و نفس لوّامه كه همه شما در قيامت برانگيخته مي‌شويد و به سزاي اعمالتان مي‌رسيد » .(1)

(62) «»

روز قيامت اعمال مردم تجسم عيني مي‌يابد

در اين مورد «بُراء» در روايتي آورده است كه: روزي «مَعاذ» در خانـه «اَبُواَيُّـوب» به حضـور پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله شرفياب گرديد، و در مورد ايـن آيه پرسيـد كه:

1- تفسير جوان 27 جلدي، (در 5 مجلد)، قطع وزيري، دكتر محمد بيستوني، انتشارات بيــان جوان ، جلد 5، صفحه 589.