- مقدّمه ناشر 1
- مقدّمه مؤلف 3
- فصل اوّل: آفرینش انسان 5
- اشاره 5
- درس اول: ابتدای شکل گیری عالم 6
- اشاره 6
- آب مادّه اصلی همه موجودات مادّی 7
- منشأ پدید آمدن اختلاف ها در موجودات 11
- چکیده درس اوّل 15
- خودآزمایی 16
- درس دوم: مراحل خلقت انسان 17
- اشاره 17
- 1. انسان در عالم ارواح 18
- اشاره 18
- کثرت روایات عالم ارواح 21
- 2. انسان در عالم ذرّ (= عهد = میثاق = الست) 22
- چکیده درس دوّم 25
- خودآزمایی 26
- اشاره 27
- درس سوم: روح و بدن 27
- زمان و محلّ ترکیب روح و بدن 28
- کیفیّت قرار گرفتن روح در بدن 32
- نقش روح و بدن در حقیت انسان 33
- چکیده درس سوّم 36
- خودآزمایی 37
- درس چهارم:حقیقت روح و بدن 38
- اشاره 38
- عدم تجرّد روح 39
- معانی روح در قرآن و حدیث 43
- خودآزمایی 46
- چکیده درس چهارم 46
- اشاره 47
- درس پنجم: انسان در دنیا 47
- خلقت انسان از خاک 48
- دلالت آیات قرآن بر خلقت انسان از خاک 50
- دلالت روایات بر خلقت انسان از خاک 52
- چکیده درس پنجم 55
- خودآزمایی 55
- فصل دوم: بازگشت انسان 56
- اشاره 56
- اشاره 57
- درس ششم: جایگاه اعتقادی معاد 57
- معنای لغوی معاد 58
- اهمّیّت معاد 59
- معنای اصطلاحی معاد 59
- آثار اعتقاد به معاد 60
- اشاره 61
- 1. عدل الاهی 61
- لزوم و ضرورت معاد 61
- 2. حکمت الهی 65
- معاد، ضرورت ادیان 66
- معاد وحوش و حیوانات 68
- چکیده درس ششم 70
- خودآزمایی 71
- درس هفتم: امکان معاد 72
- اشاره 72
- زنده شدن مردگان در دنیا 73
- اشاره 73
- الف: شواهد قرآنی 73
- 1. زنده شدن مقتول بنی اسرائیل 74
- 2. زنده شدن حضرت عزیر بعد از صد سال 75
- 3. زنده شدن پرنده های حضرت ابراهیم (علیه السلام) 76
- ب: شواهد روایی 79
- چکیده درس هفتم 80
- خودآزمایی 81
- درس هشتم: شبهات منکران معاد 82
- اشاره 82
- 1. شبهات منکران و پاسخ قرآن به آن ها 83
- 2. شبهه آکل و مأکول 87
- چکیده درس هشتم 90
- خودآزمایی 90
- درس نهم: مرگ 91
- اشاره 91
- مرگ و خواب 92
- احتضار 99
- چهره فرشته مرگ در حال قبض روح 100
- کیفیّت قبض روح مؤمن و فاجر 101
- سختی دوری از دوستان و آشنایان 105
- درد و رنج مؤمن درحال احتضار کفاره گناهان اوست 108
- حضور پیامبر و ائمه (علیهم السلام) نزد محتضر 109
- چکیده درس نهم 110
- خودآزمایی 110
- درس دهم: برزخ 112
- اشاره 112
- معنای برزخ 113
- برزخ منزلی از منازل آخرت 116
- سؤال قبر 118
- چکیده درس دهم 123
- خودآزمایی 124
- درس یازدهم: عذاب برزخ 125
- اشاره 125
- فشار قبر 126
- عوامل مؤثّر بر فشار قبر 128
- عوامل مؤثّر بر رفع فشار قبر 129
- 1. حجّ 129
- 4. قرائت سوره ملک 130
- 3. چهار روز روزه گرفتن در ماه رجب 130
- 2. خواندن آیه الکرسی 130
- 7. چهار بار حج رفتن 131
- 6. خواندن سوره نساء 131
- 5. رکوع کامل 131
- 8. شکیبایی زن بر بدخویی شوهرش 131
- 9. وضو 132
- 10. مرگ در روز یا شب جمعه 132
- 11. جریده 133
- 12. آب پاشیدن بر روی قبر 133
- 13. کارهای خوب فرزندان 134
- خودآزمایی 136
- چکیده درس یازدهم 136
- اشاره 137
- درس دوازدهم: وضعیّت ارواح در برزخ 137
- وضعیّت ارواح در برزخ 138
- آگاهی ارواح در برزخ از احوال دنیا 141
- مسخ در برزخ 144
- بازگشت از برزخ به دنیا 145
- چکیده درس دوازدهم 146
- خودآزمایی 147
- اشاره 148
- درس سیزدهم: فنای عالم و برپایی قیامت 148
- نفخه اول 149
- اشاره 149
- نفخ صور 149
- نفخه دوم 153
- مواقف قیامت و محاسبه اعمال 155
- خودآزمایی 159
- چکیده درس سیزدهم 159
- اشاره 161
- درس چهاردهم: کیفیّت زنده شدن مردگان و قیامت 161
- 1. بارش باران و جمع شدن ابدان مردگان 162
- 2. تشبیه معاد به رویش زمین 167
- چکیده درس چهاردهم 170
- خودآزمایی 170
- درس پانزدهم: واژه های کلیدی معاد در قرآن 171
- اشاره 171
- 1. عود و اعاده 172
- 2. ایاب، رجوع، صیرورت 174
- 3. احیاء، بعث، بعثره و قیام 177
- 4. حشر، جمع و نشر 178
- 5. لقاء الله و حضور 179
- 6. خروج و اخراج 180
- خودآزمایی 181
- چکیده درس پانزدهم 181
- اشاره 182
- درس شانزدهم: کیفر اعمال 182
- محلّ کیفر 183
- آیا جزای عمل عین عمل است؟ 187
- چکیده درس شانزدهم 193
- خودآزمایی 194
- درس هفدهم: تجسم اعمال 195
- اشاره 195
- همراهی عمل با انسان 196
- حبط و تکفیر 198
- چکیده درس هفدهم 205
- خودآزمایی 206
- اشاره 207
- درس هجدهم: شفاعت 207
- معنای شفاعت 208
- اهمیّت شفاعت 210
- شفاعت کنندگان 211
- شفاعت شوندگان 212
- محلّ شفاعت 214
- چکیده درس هیجدهم 217
- خودآزمایی 218
- اشاره 219
- درس نوزدهم: بهشت و جهنّم (1) 219
- مخلوق بودن بهشت و جهنّم 220
- هر انسانی منزلی در بهشت و منزلی در جهنّم دارد 224
- بهشت و جهنّم برزخ 225
- درجات بهشت 227
- چکیده درس نوزدهم 229
- خودآزمایی 230
- اشاره 231
- درس بیستم: بهشت و جهنّم (2) 231
- درکات جهنّم 232
- تفاوت های دنیا و آخرت و لذّتها و عذابهای آن دو 234
- خلود 239
- روییدن ترتیزک در زمین جهنّم 241
- چکیده درس بیستم 242
- خودآزمایی 242
- فهرست منابع 244
13. کارهای خوب فرزندان
از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است که حضرت عیسی (علیه السلام) از کنار قبری عبور می کرد دید صاحب قبر در عذاب است. سال بعد باز از همان قبر عبور می کرد دید عذابی در کار نیست. از خداوند متعال در این باره سؤال کرد و خداوند متعال به ایشان وحی کرد که او را فرزند صالحی به کمال رسیده که یتیم ها را پناه می دهد و راه ها را اصلاح می کند به همین جهت عذاب قبر از او برداشته شده است :
أَن_َّهُ أَدْرَکَ لَهُ وَلَدٌ صَالِحٌ فَأَصْلَحَ طَرِیقاً وَ آوَی یَتِیماً فَلِهَذَا غَفَرْتُ لَهُ بِمَا فَعَلَ ابْنُه. (1)
همانا فرزندی صالح برای او به کمال رسیده که راه را اصلاح و یتیم را پناه داده است پس به خاطر کار فرزندش بخشیده شده است.
باید توجّه داشت که در قبر و برزخ عذاب های مختلف وجود دارد. و ممکن است برخی از این امور موجب رفع برخی از آن ها شود. چنان که گفته شد فشار قبر خودش عذابی است که بیشتر مؤمنان از آن در امان نیستند. و معلوم است که قبر خانه غربت و تنهایی و خانه تاریکی و ظلمت و خانه حشرات موذی است که کارهای خوب و پرهیز از گناهان در زمان حیات و نیکی های زمان حیات و بعد از مرگ برای رفع این گونه عذاب ها مفید است. ولی آنچه موجب رهایی از هر گونه عذاب در برزخ است ایمان خالص و بدون هیچ گونه آلودگی به اعمال و کردار زشت و حرام است.
نکته دیگری که توجه به آن لازم است این است که از ظاهر روایات بر می آید که عذاب قبر تنها به روح نیست بلکه بدن هم عذاب را می چشد و آن را درک می کند؛ چنان که در برخی از روایات نقل شده است که به هنگام سؤال روح به بدن برمی گردد. معلوم است که بازگشت روح در هنگام سؤال به نحوی نیست که حیات
1- . کافی 6 / 3 و ر.ک: بحارالانوار 6 / 220.