معاد و آثار اعتقاد به آن صفحه 134

1- [1] . معادشناسی، ج 7، صص 273 272.

این دنیا زندگی می کند. این مکتسبات و اعمال، سرمایه های خوب و یا بد و مصاحبان نیک یا زشت همیشگی انسان در جهان جاوید است».(1)

1. تجسّم اعمال

ملّاصدرای شیرازی رحمه الله در مورد «تجسّم اعمال» و تمثّل آن ها، می گوید:

«انسان کلیه ی امور را با چشم بینای خویش مشاهده می کند؛ پس می بیند بدن خود را که در قبر مدفون گردیده و نیز آلام و رنج هایی که به عنوان عقوبت حِسّی بر وی وارد می شود، را مشاهده می کند، اگر اهل سعادت باشد ذات خویش را با صور اعمال و نتایج اوصاف و ملکات راسخ در ذات خویش را در برابر خویش متمثلّ و متجسّم می بیند».(2)

ایشان در کلامی دیگر با تمسّک به مثالی تجسّم «اعمال» را این گونه توضیح می دهد:

«همان طور که غضب و خشم هرگاه برافروخته شود خون به جوش و رگ ها به جنبش در می آید، رخسار سرخ، چهره برافروخته و جسم گرم می شود و اخلاط و مواد رطوبتی بدن را می سوزاند و چه بسا بیماری ها و گرفتاری هایی را در پی داشته و حتّی به مرگ شخص منتهی گردد با آن که غضب از صفات نفسانی و در روح موجود است که باطن و ملکوت آدمی است؛ ولی آثار آن مانند: حرکت خود، قرمزی صورت، حرارت بدن و... از عوارض و ویژگی های اجسام مادی است وقتی این عوارض و آثار جسمانی از آن صفت نفسانی در این جهان پدید می آید، دیگر جای شگفت نیست که این صفت نفسانی در عالم دیگر به صورت آتش دوزخ