معاد، یا، بازگشت به جدی ترین زندگی صفحه 18

تعبیر «رَاجِعونَ» در «إِنَّا لِلّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعونَ»(1) به همین معنی است، یا این که فرمود: «کَمَا بَدَأَکُمْ تَعُودُون»(2) به همان نحو که از عالم بالا شروع شدید، به همان نحو برمی گردید.(3)

ماهیت مرگ

یکی از دقیق ترین نکاتی که در بحث معاد باید مورد دقت قرار گیرد، موضوع ماهیت مرگ است. قرآن در مورد مرگ کلمه «تَوَفّی» به معنی تمام و کمال گرفتن را به کار برده است و می فرماید:

«اللَّهُ یَتَوَفَّی الْأَنفُسَ حِینَ مَوْتِهَا وَالَّتِی لَمْ تَمُتْ فِی مَنَامِهَا فَیُمْسِکُ الَّتِی قَضَی عَلَیْهَا الْمَوْتَ وَیُرْسِلُ الْأُخْرَی إِلَی أَجَلٍ مُسَمًّی إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ»(4)

خداوند نفوس را در حین مرگ، و یا در حین خواب، تمام وکمال می گیرد، پس آن کس را که مقرر شده بمیرد نگه می دارد و دیگری را تا مدت معینی باز می فرستد.

پس طبق نظر قرآن مرگ نه تنها نابودی نیست، بلکه با دقت در این آیه روشن می شود؛ آنچه شخصیت واقعی انسان را تشکیل می دهد و «مَنِ» واقعی او محسوب می شود بدن او نیست زیرا می فرماید او را در حین مرگ و در حین خواب تماماً می گیریم، در حالی که بدن او را نگرفته و