خورشید تابان در علم قرآن‌ صفحه 140

بازگشت نموده، شکل جمادی را باز می‌یابد و دو مرتبه بنای ترقّی و پیشرفت را می‌گذارد. حرکت مادّه در مراتب سه‌گانه «گیاه، حیوان و انسان» بر حسب اقتضای نوامیس طبیعی از «ازل» تا «ابد» بدون هیچ گونه تخلّف، همین گونه است جز آنکه به واسطه کمبود یا اشکالی در شرایط زندگی کرد. «2»

انتخاب طبیعی: یکی از نوامیس طبیعی است؛ یعنی طبیعت، انسان را که موجود نیکوتر و برتر باشد برگزیده است و او از شکل حیوان ارتقا یافته و به این مرتبه رسیده است. دلیل این گفتار شباهتی است که بین انسان و بوزینه وجود دارد که دور به نظر نمی‌رسد که انسان و میمون از اصل واحدی جدا شده باشند، و گر چه اصل مادّه تهی از عقل و شعور است، به اقتضای طبیعت انسان را عقل و شعور بخشیده باشد.

این فشرده بسیار کوتاهی از نظریات مادّیون است که حاوی سه نکته می‌باشد.

1- مادّه و حرکت قدیمند.

2- سراسر موجودات از جماد، گیاه، حیوان و انسان از نیستی به هستی آمده‌اند.

3- مادّه و حرکت، ادراک و شعوری ندارند و تمام هستی و پدیده‌ها بر اساس قانون تصادف پدید آمده‌اند و حکمت و سنجش در آنها به کار نرفته است.

پاسخ به مادّیون‌

مادّیون مادّه را بسیط و قدیم دانسته و گویند: از گرد آمدن اجزاء مادّه هستی پدید آمده است.

نکته اوّل: بسیط بودن مادّه که جای سخن است و با پیشرفت علم، خلاف (2)- آئین رستگاری، جزء دوم، مقاله سوم، ص 79.