خورشید تابان در علم قرآن‌ صفحه 166

است و حرکت موجودات هم ابدی و بی‌زوال است، اما در سلسله علّتها دور محال است، و علّت نخستین یا محرّک نخستین که خود ساکن است و علّت محرّکه ندارد؛ همان است که افلاطون آن را «زیبایی» یا «خیر مطلق» نامیده است.

و ارسطو آن را فکر یا عقل مطلق یعنی ذات پروردگار نامیده است. ارسطو گوید:

او بی‌حرکت است زیرا حرکت در اثر نقص است و او کامل است. و دانایی او تنها به ذات خویش است نه بما سوای خود؛ چون ما سوای ناقص است، و اگر علم به آن می‌داشت ناقص می‌شد و استقلال خود را از دست می‌داد. او واحد است، زیرا که عالم یکی است و یک اثر نیاز به چندین مؤثّر ندارد. حرکتی که محرّک اوّل به موجودات می‌دهد، قشری نیست و شوقی است؛ نظیر حرکتی است که معشوق به عاشق برای وصال می‌دهد. به عبارت دیگر محرّک کل وجود، جاذبه حسن و زیبایی است. «39»

تعلیمات ارسطو مدّت دو هزار سال در دنیا و در ممالک مسلمین مدار دانش و معرفت و اساس فلسفه بود. و این هنر اوست که در این مدّت، به شکلی طبع مردم هوشمند را به گفته‌های خود قانع ساخته که نیازی به تجدید نظر در آن تعلیمات ندیدند. «40»

فلسفه در اسلام‌

گرایش مسلمین به فلسفه از زمان «بنی عبّاس» آغاز گردید و زمان منصور دوانیقی ترجمه کتابهای یونانی آغاز شد و گویند: ابن مقفّع فلسفه‌های یونانی را به عربی ترجمه کرد. هارون که مادرش ایرانی بود دارالترجمه ساخت و خاندان برمکی صله‌ها و جایزه‌ها برای ترجمه دادند.

در زمان مأمون کار ترجمه گسترش یافته و به اوج خود رسید، و او شورای (39)- سیر حکمت در اروپا، صص 48- 49.

(40)- همان منبع، ص 65.