آرای وهابیت در ترازوی قرآن و سنت صفحه 18

ص:30

مثالی را که برای آیات محکم می‌توان آورد، این آیه است لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ ؛ «چیزی مانند خدا نیست» (شوری: ١١) معنای این آیه بدون نیاز به آیات دیگر روشن است. آنچه از ظاهر آیه به دست می‌آید، معنای اصلی آیه است و نیاز به تعبیر دیگری ندارد. اما معنای آیاتی، مانند الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی ؛ «همان بخشنده‌ای که بر عرش مسلط است» . (طه: ۵) معنای ظاهری آیه است، نه معنای اصلی آن؛ زیرا «استوی» به معنای «استولی» است؛ یعنی تسلط. این معنای تسلط را از ظاهر آیه نمی‌توان فهمید. یا آیه یَدُ اللهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ (فتح: 10) که اگر ظاهر آیه مراد باشد، صفت جسمانی برای خداوند در نظر گرفته می‌شود، درحالی‌که خداوند جسم ندارد تا دست و پا داشته باشد. بلکه منظور از «یدالله» قدرت خداوند است؛ زیرا دست، نماد قدرت انسان است؛ چنان‌که در تعبیر عرفی آن نیز گفته می‌شود: «دست بالای دست بسیار است» .

بنابراین اگر به ظاهر الفاظ اکتفا شود، این معنا به دست نخواهد آمد و پیامد آن چیزی خواهد بود که با صفات الهی ناسازگار است و سر از تشبیه و تجسیم در خواهد آورد. بنابراین فهم ظواهر قرآن، ضوابط و معیارهایی دارد که باید آنها را فراگرفت.

تأویل در متشابهات قرآن

از اختلافات اساسی میان اندیشمندان اسلامی، چگونگی فهم متشابهات قرآن، از جمله صفات خبری است؛ یعنی اختلاف درباره آیاتی است که به ظاهر برای خدا دست، پا، چشم و اعضا و جوارح ثابت