دائره المعارف طهور: اصول عقاید صفحه 877

من_اب_ع

مرتضی مطهری- آشنایی با قرآن 6- ص 88،

آیت الله مکارم شیرازی- تفسیر نمونه- ج 17، ص: 438،

آیت الله مکارم شیرازی- تفسیر نمونه- ج 17، ص: 439،

آیت الله مکارم شیرازی- تفسیر نمونه- ج 20، ص: 394-393

کلی__د واژه ه__ا

قیامت قرآن انسان خدا حدیث پیامبر اکرم

معاد و زندگی پس از مرگ

مرگ تقدیر شده است و ناشی از غلبه اسباب زوال بر قدرت و اراده خداوند نیست، از حقیقت خلق آیات ما را به جهان مرگ نزدیک می کند که آن نیز بر ما فرض شده است و ما از اجل خود هیچ آگاهی نداریم. و اگر بر ما وارد شود به هیچ وجه توانایی بر جلوگیری از آن نیستیم، و اگر ما خود آفریننده خویش بوده ایم، چرا چنان نیافریده ایم که مرگ نتواند ما را از میدان زندگی بیرون کند؟

بنا بر این مرگ و زندگی آفریده پروردگار ما است، و هر وقت و هر کجا که بخواهد موجودی را می آفریند یا از صحنه زندگی بیرونش می برد. می گوید: «نحن قدرنا بینکم الموت و ما نحن بمسبوقین؛ ما در میان شما مرگ را مقدر ساختیم، و هرگز کسی بر ما پیشدستی نمی کند» (واقعه/60). آری تدبیر امور خلق به جمیع شؤون و خصوصیاتش از لوازم خلقت و افاضه وجود است، وقتی خدای تعالی به انسان هستی می دهد، هستی محدود می دهد، از همان اولین لحظه تکوینش تا آخرین لحظه زندگی دنیائیش، و تمامی خصوصیاتی که در طول این مدت به خود می گیرد و رها می کند، همه از لوازم آن محدودیت است، و جز و آن حد است و به تقدیر و اندازه گیری و تحدید خالق عزوجلش است، که یکی از آن خصوصیات هم مرگ او است، پس مرگ انسان مانند حیاتش به تقدیری از خدا است، نه اینکه خدا نتوانسته انسان را برای همیشه آفریده باشد، و چون او از چنین خلقتی عاجز بوده، و قدرتش همین قدر بوده که آفریده اش مثلا هفتاد سال دوام داشته باشد، قهرا بعد از هفتاد سال دستخوش مرگ شود (العیاذ بالله). و نه اینکه خدا او را برای همیشه زنده ماندن خلق کرده باشد، و لیکن اسباب و عوامل مخرب و ویرانگر بر اراده خدای عزوجل غلبه کرده، و مخلوق او را بمیراند، چون لازمه این دو فرض این است که: قدرت خدای تعالی محدود و ناقص باشد، در فرض اول نتوانسته باشد دوام بیشتری به مخلوق زنده اش بدهد، و در فرض دوم نتوانسته باشد از هجوم عوامل ویرانگر جلوگیری کند، و این در مورد خدای تعالی محال است، برای اینکه قدرت او مطلق و اراده اش شکست ناپذیر است.