دائره المعارف طهور: اصول عقاید صفحه 895

من_اب_ع

سید محمدباقر موسوی همدانی- ترجمه المیزان ج 16- ص: 308

سید محمدباقر موسوی همدانی- ترجمه المیزان ج 17- ص: 474

کلی__د واژه ه__ا

ایمان قیامت قرآن انسان خدا مؤمن انکار معاد

اقامه برهان بر معاد با استناد به مالکیت مطلقه خداوند

چون به آسمان ها و زمین نظر بیفکنی ساده ترین فکری که از ذهن تو می گذرد این است که آن دو را دستی می گرداند و حرکتشان به اختیار خود نیست. پس آن دو مملوک و فرمانبردار ذات باری هستند و خداوند که دارای مشیت مطلقه است مالک آسمانها و زمین است، در خلال عطایا و نعمی بی پایان که بندگانش را ارزانی می دارد این اطمینان را در آنها به وجود می آورد که بی پناه رهایشان نکرده، بلکه بر خود مقرر ساخته که مشمول رحمت خود قرارشان دهد. پس چه بهتر از این که بندگان به او پناه برند و از رحمت و بخشایش او متمتع شوند: «قل لمن ما فی السماوات و الأرض قل لله کتب علی نفسه الرحمه لیجمعنکم إلی یوم القیامه لا ریب فیه الذین خسروا أنفسهم فهم لا یؤمنون؛ بگو: آنچه در آسمان ها و زمین است برای کیست؟ بگو: از آن خداست. او رحمت را بر خود مقرر داشته و مسلما شما را در روز قیامت که شکی در آن نیست گرد می آورد. کسانی که خویشتن را در زیان افکندند ایمان نمی آورند» (انعام/12).

با این سؤال و جواب برهان بر معاد شروع می شود، و خلاصه آن این است که خدای تعالی مالک است همه آنچه را که در آسمانها و زمین است، و می تواند به هر طوری که بخواهد در آنها تصرف کند، از طرفی هم می فرماید: خدای سبحان متصف است به صفت رحمت، که عبارت است از رفع حوائج محتاجان و رساندن هر چیزی به مستحق آن، و از طرفی دیگر اشاره می کند به اینکه عده ای از بندگانش (از آن جمله انسان) صلاحیت زندگی جاودانه و استعداد سعادت در آن زندگی را دارند، پس خدای سبحان به مقتضای مقدمه اولی، یعنی مالکیتش می تواند در انسان تصرف نماید، و چون انسان به مقتضای مقدمه دومی استحقاق و استعداد زندگی ابدی را دارد، لذا به مقتضای مقدمه سوم او را به چنین زندگی مبعوث خواهد نمود. جمله ی "قل لمن ما فی السماوات و الأرض ..." متضمن یکی از مقدمات حجت است، و جمله ی "کتب علی نفسه الرحمه" متضمن مقدمه دوم و جمله ی "و له ما سکن فی اللیل و النهار ..." متضمن مقدمه دیگری است که به منزله جزئی است از حجت. بنابراین، جمله ی "قل لمن ما فی السماوات و الأرض ..."، دستوری است به پیغمبر (ص) که از مشرکین بپرسد چه کسی مالک آسمانها و زمین است؟ و کیست که می تواند در آنها بخواست و اراده خود بدون اینکه چیزی مانعش شود تصرف کند؟ آن گاه خودش از طرف آنان جواب دهد که آن کس بدون شک خدای سبحان است، برای اینکه غیر خدا حتی بت ها و اربابی که برای آنها قائلند مانند سایر مخلوقات خلقتشان از خدا و امرشان بدست اوست، پس او است مالک تمامی آنچه که در آسمانها و زمین است.