دائره المعارف طهور: اصول عقاید صفحه 915

من_اب_ع

سید محمدباقر موسوی همدانی- ترجمه المیزان ج 16- ص: 348، ج 18- ص: 548، ج 19- ص: 593

کلی__د واژه ه__ا

اسماء خدا معاد جسمانی کمال قرآن انسان خدا صفات خدا اعمال وعده الهی اثبات معاد

معاد؛ یکی از اصول دین و نشانه عدل الهی

اثبات معاد، به سنت جاریه الهیه بر افاضه رحمت تا تمامیت و کمال موجودات

یکی از سنت های جاری خدای سبحان این است که هستی را به هر چیزی که می آفریند افاضه می کند، و این افاضه خود را به رحمتش آن قدر ادامه می دهد تا آن موجود خلقتش به حد کمال و تمامیت برسد، در این مدت آن موجود به رحمتی از خدای تعالی موجود شده و زندگی می کند و از آن رحمت برخوردار می گردد، و این برخورداری هم چنان ادامه دارد تا مدت معین. بعد از آنکه آن مدت به سر آمد و موجود نامبرده به نقطه انتهای اجل معین خود رسید این رسیدن به نقطه نهایی فناء و هیچ شدن آن موجود نیست، زیرا معنای فانی شدنش باطل شدن رحمت الهی ایست که باعث وجود و بقاء و آثار وجود یعنی حیات، قدرت، علم و سایر آثار وجودی او بود، و معلوم است که رحمت الهی بطلان نمی پذیرد. پس، رسیدن به نقطه نهایی اجل به معنای گرفتن و قبض کردن رحمتی است که بسط کرده بود. آری، آنچه خدای تعالی افاضه می کند وجه خدا و جلوه او است، و وجه خدا فنا پذیر نیست: «إلیه مرجعکم جمیعا وعد الله حقا إنه یبدؤا الخلق ثم یعیده؛ بازگشت همه ی شما به سوی اوست. وعده ی خدا حق است. هموست که آفرینش را آغاز می کند سپس آن را باز می گرداند» (یونس/4). پس، اینکه می بینیم فلان موجود از بین می رود و اجلش بسر می آید، این سرآمدن اجل آن طور که ما می پنداریم فنا و بطلان آن موجود نیست، بلکه برگشتن آن به سوی خدای تعالی است، به همان جایی که از آنجا نازل شده بود، و چون آنچه نزد خدا است باقی است، پس این موجود نیز باقی است، و آنچه که به نظر ما، هست و نیست شدن می باشد در واقع بسط رحمت خدای تعالی و قبض آن است، و این همان معاد موعود است.