شونده بر قتل غیر بداند که در صورت خودداری کشته خواهد شد می تواند او را بکشد و قصاص بر اکراه کننده است، واز نظر ابویوسف قصاص بر کسی واجب نیست(1). سرخی از این قول ابویوسف پوزش خواسته و گفته است: «این قول ازسوی پیشینیان گفته نشده وتنها ابویوسف بدان سبقت گرفته، و آن را نیکو شمرده است»(2).
ما به همین اندازه که ذکر شد بسنده می کنیم و کسانی را که بخواهند بیش از این به تقیّه در فقه حنفیها آگاهی یابند به منابع فقهی آنها احاله می دهیم(3).
تقیّه در فقه شافعی
تقیّه از دیدگاه امام شافعی (ت/ 204ه) در اموری صحیح است که برای اکراه شونده مباح باشد چیزهایی را که در شرع حرام است بر زبان آورد یا انجام دهد.
از جمله آنها بر زبان آوردن کلمه کفر است در حالی که دل بر ایمان استوار باشد، چه از دیدگاه شافعی کسی که چیزی را به اجبار گفته، در حکم کسی است که چنین چیزی را بر زبان نیاورده است، لذا او در این باره به اطلاق سخن گفته تا آن جا که بر عدم ثبوت
سوگند اکراه شونده رأی داده و در این باره به کتاب خدا و سنّت مطهّر نبوی استناد کرده،
و این قول را به عطاءبن ابی ریاح (ت/ 114ه) که یکی از بزرگان تابعین می باشد نسبت داده است(4).
کیاهراسی شافعی (ت/ 504ه) در باره کسی که به گفتن کفر وادار و اکراه شود و دلش بر ایمان استوار باشد گفته است: حکم مرتدّ شامل او نمی شود... و چون ردّه را برای دفع ضرر از جان خود گفته، شارع مقدّس او را آمرزیده است... اصحاب امام
1- مجمع الأنهر فی شرح ملتقی الأبحر / داماد افندی 431/2 - 433.
2- المبسوط / سرخسی 24:45.
3- الهدایه / مرغینانی 3:275؛ شرح فتح القدیر / ابن عبدالواحد 8:65؛ اللّباب / میدانی 4:107؛ النّتف فیالفتاوی / سغدی 2: 696؛ البحرالرّائق / ابن نجیم 8 : 70؛ تحفه الفقهاء / سمرقندی 3:273؛ الفتاوی الهندیّه / شیخ نظام 5:35؛ مجمع الضمانات / ابن محمّد بغدادی : 204؛ ردّالمختار علی الدرّالمختار / ابن عابدین 5: 80؛ تقریرات الرافعی علی حاشیه ابن عابدین / محمّد رشید رافعی 2 278؛ الفروق / کرابیسی 2:260؛ غمز عیون البصائر / شهاب الدّین حموی 3: 203 و 4:339؛ المبسوط سرخسی جلد 24 نزدیک به تمامی آن.
4- أحکام القرآن / امام شافعی 2: 114 - 115.