- اشاره 1
- فصل 1: اعمال و آداب مشترک حج، عمره تمتّع و عمره مفرده 1
- مروری بر اعمال 1
- بخش سوم: اعمال و آداب حج 1
- احرام 3
- گرمای مکه مرارتی پر ارج 9
- در حال احرام چه کنیم؟ 13
- تلبیه 15
- متن و ثواب تلبیه 15
- ردّ لبیک حرام خوار 23
- به چه کسی لبیک می گوییم؟ 24
- حکمت تلبیه 27
- لبیک دلباختگان به سیدالشهدا علیه السلام 31
- آداب مکه ی مکرمه 34
- غسل پیش از ورود به مکه ی معظمه 34
- سکینه و تواضع در مکه ی مکرمه 35
- لباس حاجی؛ لباسی ساده یا کهنه 42
- تواضع و وقار، ادب زائر کربلا 44
- لباس زائر سیدالشهدا علیه السلام 47
- سجده در مکهّ ی معظمه 48
- ثواب گام زدن تا قبر شریف سیدالشهدا علیه السلام 48
- تسبیح در مکه ی مکرمه 49
- ختم قرآن در مکه ی مکرمه 50
- غسل 52
- آداب مسجد الحرام 52
- ورود به مسجد الحرام با سکینه و وقار 52
- دعای ورود به مسجد الحرام 54
- دعا، هنگام دیدار با کعبه ای معظم 60
- ورود از باب بنی شیبه 61
- نظر به کعبه 63
- نماز در مسجد الحرام 65
- اعمال پر فضیلت، نشانگر تأکید بر مشغولیت به عبادت 66
- تأکید بر مشغولیت به عبادت و جز به خیر سخن نگفتن در کربلا 67
- یاری دادن به همسفران حج: مایه ی برتری یافتن ثواب 69
- توصیه به همکاری و یاری رساندن به زوار سیدالشهدا علیه السلام 70
- آداب نگاهداشتنی برای زائر بیت الله و زائر کربلا 71
- بازگشت، پس از پایان اعمال به همراه شوق ماندن 73
- کراهت اقامت در کربلای معلی و شوق بازگشت هنگام وداع با امام علیه السلام 76
- فضیلت طواف 79
- طواف 79
- طواف های واجب و مستحبی 83
- چرا هفت دور؟ 84
- دعا در حین طواف 87
- اعمال هنگام طواف 87
- صلوات در هنگام طواف 93
- نماز طواف 94
- دعا پس از نماز طواف 95
- نیابت در طواف و نماز طواف 99
- طواف به گرد کعبه ی شش گوشه 106
- نوشیدن از آب زمزم 108
- تاریخچه ی چاه زمزم 108
- استحباب نوشیدن آب زمزم و ریختن آب آن بر صورت و بدن 111
- تقدس ویژه ی آب زمزم 112
- چرایی تلخی و شوری آب زمزم 114
- برتری آب فرات بر زمزم 115
- سعی 118
- وجه تسمیه ی صفا و مروه 118
- حکمت سعی و محبوبیت مسعی 119
- چرا هفت دور؟ 121
- هروله 122
- ثواب سعی 123
- صلوات در هنگام سعی 125
- وقوف بر کوه صفا و ذکر و دعا 126
- سعی در زیارت حضرت سیدالشهدا علیه السلام 128
- فصل2: اعمال مخصوص حج 132
- مروری براعمال واجب حج 132
- آدم مصطفی: نخستین حاجی 133
- صحرای عرفات 136
- وجه تسمیه ی عرفات 136
- حکمت وقوف در عرفات از ظهر تا غروب روز نهم 137
- جلوه های رحمت ربانی در بیابان عرفات 140
- مراتب مغفرت الهی در عرفات 144
- اندک بودن حجاج واقعی 150
- یأس از رحمت خدا بزرگترین جرم 153
- روز عرفه: روز دعا و مسألت 157
- پناه آوردن به خداوند از آتش 162
- دعای عرفه ی حضرت سیدالشهدا علیه السلام 164
- دعا برای امام عصر در صحرای عرفات و روز عرفه 167
- دعای نخست (دعای عرفه ی امام سجّاد علیه السلام در صحیفه ی سجّادیه) 169
- اشاره 172
- دعای دوم (دعای عرفه ی امام سخاد در کتاب شریف اقبال الاعمال) 172
- زیارت حضرت سیدالشهدا علیه السلام در شب و روز عرفه 173
- کربلا در دل عرفات 179
- یادی از مصیبت حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام 184
- «مأزمین» مرز عرفات و مشعر 187
- وقوف در مشعر 187
- وجه تسمیه ی مشعر به «مزدلقه» و «جمع» 192
- دعا و احیاء شب مشعر 193
- منا 195
- وجه تسمیه ی منا 195
- رمی جمره 196
- قربانی در حج آدم و ابراهیم علیهما السلام 199
- قربانی 199
- ثواب قربانی 206
- قبول قربانی 208
- حلق 211
- بازگشت به مکه 212
- وداع با بیت 215
- یادی از وداع های امام رضا علیه السلام با کعبه 215
- از کجا و چگونه وداع کنیم؟ 217
- قبولی حج 222
- اشاره 222
- ورع 223
- حلم 228
- حُسن مصاحبت 229
- بازگشت به وطن 230
- فهرست منابع 233
- دیگر آثار مؤلف 240
حلق
پس از به انجام رساندن عبادت «قربانی» نوبت به آن می رسد که حجاج موی سر خویش را بتراشند. خداوند متعال توسط جناب جبرئیل به حضرت آدم علیه السلام امر فرمود به خاطر تواضع در قبال پروردگار دست به چنین عملی بزند.(1) ایشان نیز چنان کرد. حاجی آگاهی که اقتدا به آدم مصطفی می کند در هنگام حلق توجه به باطن عمل خود دارد. «تواضع» و ابراز بندگی در برابر خداوند همان هویتی است که در جای جای اعمال حج به چشم می خورد. به خصوص در عملی مثل حلق نیز مورد توجه بوده است. بنده از همه ی زیورهای خود حتی موی سرش میگذرد. دل خویش را از این تعلق نیز می گسلد تا کمال افتادگی در برابر مولایش را به او بنمایاند. به واسطه ی این تواضع، خداوند متعال ثوابی قابل توجه به او عطا می نماید. امام صادق علیه السلام فرمودند:
فِإِذَا حَلَقَ شَعرَهُ لَم یَسقُط شَعرَهٌ إِلَّا جَعَلَ اللهُ لَهُ بِهَا نَوراً یَومَ القِیَامَهِ.(2)
هنگامی که [حاجی] موی سرش را می تراشد مویی از [او] فرو
1- الکافی، ج4، ص 191، پس از انجام قربانی جبرئیل به آدمی عرضه داشت: «یا آدم! ان الله قد احسن الیک اذ علمک المناسک التی یتوب بها علیک وقبل قربانک فاحلق رأسک تواضعاً لله عزوجل اذ قبل قربانک» (ای آدم خداوند به تو نیکی کرد که مناسک را به تو آموخت؛ مناسکی که به واسطه ی انجام آن توبه ات را می پذیرد و قربانی ات را قبول کرد؛ پس چون قربانی ات را پذیرفت، موی سرت را به خاطر تواضع در قبال خداوند عزوجل بتراش.)
2- مستدرک الوسائل، ج 10، ص 136.