پیشوایان هدایت : خورشید سامرا، حضرت امام حسن عسگری علیه السلام جلد 13 صفحه 128

تاریخ اسلام مثل و مانندی برای آن نیست.چراکه آنان خلفا را به حسب ارادۀ خود عزل و نصب می نمودند،نتیجۀ این تعدّد ارادۀ سیاسی و ضعف خلفا در برابر ترکان،پدیدۀ بسیار خطرناک کوتاهی دوران حکومت خلفا،سرعت تعویض آنان و عدم استقرار مرکز خلافت بود که نقش مرکزیت دولت اسلامی را ایفا می نمود.

این ضعف مرکزیت به نوبۀ خود نتایج منفی دیگری در پی داشت،مثل اعلام استقلال امیران در اطراف و اکناف دولت اسلامی و رفتن آنان به سوی تأسیس دولت های شبه مستقل در شرق و غرب دولت اسلامی.این پدیده به شکل دیگری حتی داخل مرکز کشور اسلام نیز شده بود که از علایم آن بروز شورش هایی از ناحیۀ خوارج بود که از سال 252 ه ق تا سال 262 ه ق دائما استمرار داشته است.

از همین قبیل است ظهور صاحب الزّنج در سال 255 ه ق،به علاوۀ حرکت های انقلابیان علوی که قیام های خود را برای دعوت به رضایت آل محمد صلّی اللّه علیه و اله انجام می دادند.خصوصا بعد از این که دانستیم متوکّل تا چه اندازه علویان را دشمن داشته و همچنین قتل امام هادی علیه السّلام و مراقبت شدید از امام حسن عسکری علیه السّلام (1).

وضعیت اجتماعی

در بخش قبلی از شرایط سیاسی عصر دوّم عبّاسی و ملازمات آن که عبارت از عدم ثبات و امنیت بود صحبت کردیم.دلیل این مطلب نیز گذشته از