حج در ادب فارسی صفحه 9

را تحت تأثیر قرار داده و مکنونات قلبی خود را بر زبان قلم جاری کرده است.

تحقیق و تدقیق در تمام متون نظم و نثر فارسی و بازگو کردن آنچه همه شعرا و نویسندگان و ادبا، از ابتدا تا عصر حاضر، درباره حج سروده و نگاشته‌اند، از حوصله این رساله و توان گرد آورنده آن بیرون است. از این رو سعی شده است که در حدّ امکان از هر قرنی آثار چند تن از مشهورترین شعرا و نویسندگان مورد مطالعه قرار گیرد و نظر آنان در آثارشان جسته وبیان شود.

ارزش و اهمیّت حج و کعبه واماکن مقدّس و متعلّقات آنها، در نظر همه نویسندگان و شعرای مسلمان که در این تحقیق از آنان نام برده و کم وبیش نمونه‌هایی از شعر و یا نثر آنها نقل و تحلیل شده است، کاملًا مشهود است. هر چند بعضی از این نویسندگان و شعرا درباره حج و فلسفه آن کمتر سخن گفته و بیشتر از حج و کعبه و دیگر اماکن متبرّکه و مناسک حج برای مدح ممدوحان خود سود جسته‌اند. حتی در مواردی چنان چاپلوسی و خوش آمد گویی کرده‌اند که سخن آنها کفر آمیز شده است.

گاهی دربارِ امیری یا پادشاهی را از کعبه برتر و والاتر شمرده‌اند و کعبه را به تعظیم و طواف بارگاه سلطان واداشته‌اند، این گونه مداهنه‌ها را حتی درشعر شعرایی که بیشترین و پرمغزترین قصیده‌ها را در فلسفه حج و حرمت و عظمت و ارزش کعبه و دیگر اماکن مقدّسه سروده‌اند می‌بینیم. (1)

رساله در پنج فصل با عنوانهای:

«حج و قرآن»، «حج و تاریخ»، «حج و سفرنامه‌ها» «حج در آینه شعر فارسی» و «حج در پهنه نثر فارسی» تنظیم گشته است.

اینک برخود لازم و فرض می‌دانم پس از شکرگزاری به پیشگاه ایزد منّان، که توفیق انجام این تحقیق را به این بنده ضعیف عطا فرمود، سپاس بیکران خود را به حضور