حجاز درصدر اسلام صفحه 103

در بطن نخل سیصد چاه است و در وادیصحن و وادی بیضان نیز چاههایی است. «(1)»

چشمه‌ها

در منابع نام بسیاری از چشمه‌های حجاز آمده است. بسیاری از آنها در مناطق نزدیک به دریا و در نزدیکی یَنْبُع است.

مؤلف المناسک گوید که در یَنْبُعصد چشمه زاینده است. عرّام درباره یَنْبُع گوید: در آنجا چشمه‌های آب شیرین است با آب بسیار. شریف بن سلمة بن عیاش ینبعی گوید در یَنْبُعصد و هفتاد چشمه است. «(2)» سَمْهودی گوید: یَنْبُع را بدین نام خواندند به سبب چشمه‌های بسیارش (ینبوع/ چشمه) بعضی گفته‌اند که چشمه‌هایش را شمرده‌اندصد و هفتاد بوده است. «(3)» مراد از «بعضی» شریف بن سلمه است که یاقوت از او روایت کرده. منابع از فراوانی آب یَنْبُع حکایت کرده‌اند، بدون ذکر چشمه‌هایش.

نزدیک یَنْبُع اضَم است و عین‌الحب و آلات در آنجاست. عرّام گوید:صفراء روستایی است با نخلستانها و مزارع بسیار، همه آبش از چشمه‌سارهاست.صفراء بالای یَنْبُع و نزدیک مدینه است و آبش به یَنْبُع جریان یابد. «(4)» یَنْبُع، وادی آن یَلْیَل است که در غَیْقَه می‌ریزد و در این یَلْیَل چشمه بزرگی است که از درون ریگ می‌جوشد، آبش شیرین و فراوان است. این آب بر روی ریگ روان است. بنابراین جز در چند موضع زراعت بر آن نتوان کرد. در آنجاها که زراعت کنند خرما و سبزیجات و خربزه روید. چشمه‌اش را بُحیر گویند. شرب مردم جار، که در دو فرسنگی می‌زیند، از این آب است. «(5)»

1- - عرام، ص 435.
2- - سمهودی، ج 2، ص 392.
3- - عرام، ص 398 و یاقوت ج 3، ص 399 و بکری، ص 839 و سهمودی ج 2، ص 325.
4- - عرام، ص 398 و یاقوت ج 2، ص 5 و بکری ص 355.
5- - بکری، ص 441.