حجاز درصدر اسلام صفحه 11

پیامبر فرمان داد. از آن زمان، روایتِ حدیث و ضبط آن، مورد توجه خاص قرار گرفت.

اهتمام به نقل حدیث ازصحابه و تابعین و علمای بزرگ، در خلال قرن اول هجری ادامه داشت. سپس به نوشتن آنها در کتابها پرداختند. اینگونه کتابها را «مَصَنَّفات» یا «سُنَن» و یا «آثار» می‌نامیدند. بعضی از این آثار با همین عنوانها به دست ما رسیده است. قدیمی‌ترین و مفصلترین آنها، مصنّفِ ابن ابی شیبه و مصنّف عبدالرزاق است. در هر یک از آنها نصوص بسیاری است از آنچه رسول‌الله (ص) مشاهده کرده و آن را تصویب فرموده، یاصحابه و یا علمای تابعین در شهرها و مدینه چنان کرده‌اند.

از آنجا که مدینه مرکز دولت اسلامی در زمان رسول‌الله (ص) بود و نیز شهری بود که پیامبر آیین‌ها و احکام خود را در آنجا به اجرا درآورده بود و نیز جایگاه نخستین کسانی بود که با پیامبر همراهی و هم‌رأیی کرده بودند و بنابراین از هر کس دیگر با تعالیم او بیشتر آشنایی داشتند، مقام و مرتبت خاصی کسب کرد.

بعد از پیامبر، خلفای راشدین در مدینه بودند. در زمان آنها ثروتمندترین بلاد عالم فتح شد و علما و مردم مدینه در توجیه خلفا، در وضع قوانین و آیینها،صاحب اثر بودند و آن قوانین و آیینها اساس نظام دولت اسلامی قرار گرفت؛ آن قوانین و آیینهاصفت شرعی به خود گرفتند و تا سطح سنت فرا رفتند؛ مثلًا مالک بن انس در مُوَطّأ خود احکامی را آورده که مروان بن حکم و عبدالملک بن مروان وضع کرده‌اند، به اعتبار این که اهل مدینه به آنها عمل می‌کرده‌اند. نیز بارها در فتواهای احکام آمده است که «والامر عندنا» یا «المجمع علیه عندنا» یا «والسنة عندنا» و مراد از آنها، عمل مردم مدینه است در زمان او، خواه به زمان پیامبر-ص- ارجاع داده شود یا بعد از آن حضرت به وجود آمده باشد.

علمای مدینه را در عالم اسلامی اعتباری خاص بود. به اموری که با مردم سروکار داشت می‌پرداختند؛ مانند عبادات و دیگر امور دینی. اینان آراء خود را بیان می‌داشتند؛ به عبارت دیگر چه در مدینه و چه در بلاد دیگر فتوا می‌دادند.

در خلال این احوال، در دیگر بلاد اسلامی و بخصوص در بصره و کوفه و شام، فقهایی ظهور کردند. با آن که فقهای دیگر شهرها در بسیاری از مسائل محلی، نظر می‌دادند ولی برای فقهای مدینه مکانتی ممتاز قائل بودند. مشایخ ابویوسف بزرگترین فقیه مردم عراق که او اقوال آنها را درکتاب «الخراج» نقل کرده، همه از فقهای مدینه بودند. همچنین