حجاز درصدر اسلام صفحه 114

رَضْوی عَزْوَر گوید: آب این دو کوه در وادی غَیْقَه ریزد و غَیْقه در دریا ریزد و آن آبگیری نیز هست.

و درباره وادی ذو رَوْلان گوید: در بالای این وادی باغهایی است به نام فلاج. مردم به هنگام بهار در آنجا گرد آیند. در آنجا چند مسک (آبگیر) وجود دارد که شرب مردم را در تابستان و بهار بسنده است و در آنجا چاهها و چشمه‌ها نیست. «(1)»

باران وسُدّ

عرّام گوید: سُدّ آب باران است. در کوه شوران محل گرد آمدن آب باران، بسیار است که به آن محلها بجرات، کرم، عین و اماء گویند.

رسول خدا (ص) فرمان به سدّ آن داد. از سُدّ قناتی است تا قُبا. «(2)» سَمْهودی گوید: در قاموس المجد آمده است که اضَم کوهی است و نیز نام همان وادی است که‌مدینه منوره در آن است. اهل مدینه اضَم را قناة گویند و از آنجا تا سد، شَظات نامیده شود. «(3)» سمهودی گوید: سُد آب آسمان است در حزم بنی‌عوال. شاید مرادش همان سُد است که درراهی که رشید ازمدینه تا معدنِ بنی سلیم میان مدینه و رَحْضیّه- در بیست میلی مدینه- پیمود، واقع شده و در آنجا آب بسیار است، در دره‌ای که معاویه در آنجا سدی برای حبس آب ساخته بود، و آن همانند برکه بود. «(4)»

آب در مکه

اوضاع خاص در بلاد سبب شده که هر یک برای فراهم ساختن آب و نگهداری و مصرف آن، شیوه خاصی برگزینند. خواه بهصورت غلبه بر سیلابها و مهار کردن آنها یا حفر چاهها و پدیدار ساختن چشمه‌ها و طرز هدایت آب از جایی به جایی دیگر. در این امور معلومات مفصلی راجع به مکه و مدینه در عهود اولیه اسلامی به ما رسیده است.

1- - عرام، ص 427.
2- - عرام، ص 425.
3- - سمهودی، ج 2، ص 247 و یاقوت ج 1، ص 281، 305 و ج 4، ص 281.
4- - سمهودی، ج 2، ص 321.