حجاز درصدر اسلام صفحه 12

کتاب مُوَطّأ مالک قدیمترین کتاب فقهی است که به ما رسیده. ابواب و فصول آن در مدینه مرتب شده. مسلم است که مُوَطّأ مالک اساس تنظیم کتابهای فقه بعد از خود بوده است. [البته غیر از فقه شیعه]

محمد بن حسن شیبانی مبرزترین فقهای پیشین عراق، نزد مالک درس خوانده و مُوَطّأ را روایت کرده است. همچنین امام جعفرصادق (ع) بزرگترین و نخستین فقهای شیعه در مدینه می‌زیسته است.

نقش مردم حجاز در فرهنگ بغداد

چون ابوجعفر منصور خلیفه عباسی بغداد را ساخت، کوشید تا مردم مدینه را به خود نزدیک سازد. پس شماری از آنها را به بغداد فراخواند و چند تن از آنها که به بغداد آمدند در زمره اصحاب او قرار گرفتند. منصور آنان را در بخش جنوبی بغداد، در همسایگی رجال خاندان عباسی و دبیران و مقربان خلیفه جای داد. همان‌طور که ابن اسحاق مؤلّف سیره را به عزت درآورد و منصب قضای بغداد را به بعضی از علمای حجاز داد. بدینگونه مقام و منزلت اهل مدینه و تأثیر آنها در رهبری فرهنگ اسلامی در بغداد آشکار می‌شود. زبان عربی و دین اسلام و حدیث نبوی به نیروی ایشان تقویت گردید. پوشیده نیست که ابوجعفر المنصور و محمد المهدی و هارون‌الرشید به حجاز آمدند و عامه مردم را به عطایا و بخششهای خود بنواختند و علما و رجال را مورد احترام و تقدیر قرار دادند.

در پرتو فعالیتهای فقهای حجاز، علم فقه؛ بویژه در مسائل مالی و اداری، شکوفا شد.

این شکوفایی در آثاری چون «کتاب الخراج» ابویوسف و «کتاب الخراج» یحیی بن آدم و «کتاب الاموال» ابن سلام و پیروان آنها تجلی کرد. زیرا اعتماد همه اینها به دانش علمای مدینه بود. در آثار اینان تصویر خاصی از موضوع ارائه شده که با آنچه دیگر مؤلفان آورده‌اند، هماهنگ نیست.

مسلماً آنان در موضعی جدا از عقیده اعتزال که مأمون و معتصم بر مردم تحمیل کرده بودند، قرار داشتند. زوال قدرت معتزله سبب شد که نفوذ آنان بر جای بماند، هر چند اندکی به ضعف گراییده بود. کتابهای حدیثی که بعد از این دوره تألیف شد به شیوه کتب فقهی بود،