حجاز درصدر اسلام صفحه 13

همان شیوه‌ای که معتقدیم از علمای مدینه اخذ شده است.

ارزش و اعتبار سنت پیامبر (ص) خود از عوامل جعل حدیث بوده و اینگونه احادیث مجعول پیوسته روی درفزونی داشت. این جعل و اختلاق را علل متعدد بود. گاه انگیزه اخلاقی داشت؛ مثل وادار کردن مردم به نوع خاصی از سلوک و گاه انگیزه اجتماعی مانند نکوهش ثروت و ستایش فقر، گاه این جاعلانصاحبان حرفه‌ها بودند، خواه در اشارت به حرفه‌های آنها یا شیوه‌های درآمد آنها و یا انگیزه اقتصادی و اداری داشت؛ مثل ستایش از یک نظام اقتصادی یا وضع برخی مالیاتها.

امایکی از انگیزه‌های مهم جعل حدیث، توجیه و رضایت خاطر قدرتهای حاکمه بوده است یا برحق جلوه دادن فرقه‌ای معین؛ اعم از سیاسی و مذهبی. از اینگونه احادیث مجعول‌اند احادیثی است که در مدح و ذمّ این اقلیم یا آن اقلیم، این شهر یا آن شهر و یا برخی اشخاص نقل شده است.

جعل حدیث خود بهصورت یک مشکل درآمد؛ بخصوص که مسلمانان با تعدادی احادیث متناقض روبه‌رو شدند؛ مثل احادیثی که در مباح بودن پوشیدن جامه ابریشمین یا در حرام بودن آن آمده بود یا احادیثی که فقر یا توانگری را می‌ستود یانکوهش می‌کرد یا در باب معاملات پولی، در آنها حکمی شده بود.

بسیاری از احادیث مجعول، منعکس کننده اوضاع اواخر قرن اول یا قرن دوم است.

استفاده از این احادیث در تحقیقات تاریخی، نیاز به اطلاع وسیعی از تاریخ آن دوران دارد؛ به عبارت دیگر، زمانی می‌توان از آن احادیث بهره برد که بتوان اوضاع حاکم بر عصر پیامبر را از دوره‌های بعد تشخیص داد.

یکی از مهمترین اموری که علمای حجاز به آن توجه داشتند، تحقیق و تفحص در سیرت رسول‌الله (ص) و تدوین اخبار آن حضرت بود. این تحقیق و تفحص از اوایل عصر اموی آغاز شد و از بارزترین دست‌اندرکاران آن، ابان بن عثمان و محمد بن مسلم زُهْری بودند. انگیزه آنها در نوشتن اینگونه کتابها، سؤالهایی بود که بعضی از خلفای اموی در سیرت رسول‌الله (ص) از آنها می‌نمودند. این سؤالهامقدمه تحقیقاتی شد که بر معلومات به دست آمده از مردم حجاز متکی بود و کم کم گسترش یافت.

از جمله آنها آثاری بود که موسی بن عُقبه و زُهْری و ابن اسحاق (محمد بن اسحاق