حجاز درصدر اسلام صفحه 183

آنجاست و جُهَیْنه و مُزَینه در آنجا می‌زیند. وادی عَرْج مُنْبَجِس خوانده می‌شود. در آن چشمه‌ای است در جانب چپ راه در دره‌ای میان دو کوه. در سه میلی آن مسجد پیامبر است.

موسوم به مسجد عَرْج. بخاری گوید: این مسجد در جانب تَلْعَه است. آن سوی عَرْج منازل بنی سلمان است. سکونی گوید در پنج میلی عَرْج که به طرف تپه روی دو یا سه قبر است بر آن‌ها سنگچین. زید بن عمرو بن عثمان بن عفان را آب و ملکی است که آن را عَرْج گویند و در آنجا چند اشتر دارد. «(1)» مدارج، گردنه عَرْج است. پیش از آن به سه میل، در جانب مدینه و این سخن اسدی است. و در آنجا گردنه‌های عابر و رَکوبه است. اصمعی گوید: در جانب تِهامه از سوی «(2)» حجاز مدارج العَرْج واقع شده چون از بلندیهای عرج فرود آیی به تِهامه روی نهی.

اما رَکوبه گردنه‌ای است نزدیک عَرْج، در سه میلی آن به طرف مدینه بر طرف راست ثَنِیّة العابر. «(3)» که گردنه عَرْج است و عَرْج بعد از آن در فاصله سه میلی است. ابن‌اسحاق در توصیف راه هجرت گوید: راهنما آنها را به عَرْج برد و آنگاه ثَنِیّة العابر را که در طرف راست رَکوبه است طی کردند. «(4)» اسدی گوید: از رُوَیْثَه تا مکه از طریق جِیّ چهار میل است. سپس گوید گردنه عَرْج در یازده میلی رُوَیْثَه است که آن را مدارج گویند. میان آن و عَرْج سه میل است در آنجا چند خانه است و چاهی است. پیش از عَرْج و قبل از آن که به وادی داخل شوی در فاصله دو میلی مسجدی است از آنِ رسول خدا (ص) معروف به مسجد اثایه و در نزد مسجد چاهی است که آن را چاه اثایه گویند. (پایان)

مجد گوید: اثایه موضعی است در راه جُحْفه، میان آن و مدینه بیست و پنج فرسخ است. در آنجا چاهی است و بر آن چاه مسجد مذکور است و نیز چند خانه و درخت اراک و آن پایان حجاز است. اسدی همچنین گوید که پایان حد حجاز، مدارج عَرْج است. «(5)»

1- - بکری، ص 930، 931.
2- - اغانی، ج 14، ص 160.
3- - سمهودی، ج 2، ص 369؛ یاقوت ج 1، ص 902، ج 3، ص 593، 821، ج 4، ص 747.
4- - سمهودی، ج 2، ص 313.
5- - سمهودی، ج 2، ص 313.