حجاز درصدر اسلام صفحه 231

والی عَقیق را وظیفه‌ای خاص در آن وادی بوده است؛ زیرا بعد از اسلام، درآمدِ آن رو به ازدیاد نهاده بود، آنهم به سبب مزارع و قصرهای زیبا و زندگی اجتماعی فعالِ آن بوده است. مسلم است که در آنجا مشکلاتی پدید می‌آمده که رفع آنها و جلوگیری از آنها نیاز به یک مأمور مخصوص داشته است.

دیوان و عامل بازار

دیوان فقط در مدینه بود زیرا تقسیم عطا منحصر به مدینه بود. رؤسای دیوان از عربها بودند، تا زمان هشام بن عبدالملک که موالی را بر آن ریاست داد. «(1)» در زمان معاویه چهار تن از خاندان اموی بر امور دیوانی مدینه ریاست یافتند، اما در سالهای بعد کسانی از بنی زُهره و تَیم و انصار و بنی‌امیه و غیر ایشان عهده‌دار امور دیوانی شدند.

ابن هرمز در زمان یزید بن عبدالملک عهده‌دار دیوان مدینه بود «(2)» همچنین در زمان هشام بن عبدالملک همین مقام را داشت «(3)» و در زمان خلافت هشام نیز ابن ابوعطاء از چنین سمتی برخوردار بود.

از وظایفی که در مدینه و مکه معمول بود وظیفه عامل بازار بود. در کتابهای آمده است که سعید بن مینا از سوی ابن زبیر و حسین بن علی (ع) عامل بازار مکه بود. «(4)» در مدینه در زمان عمر و عثمان و عمر بن عبدالعزیز نام چند تن ذکر شده است؛ از جمله عبدالله بن عُتْبة بن مسعود و سلیمان بن أبوحثمه و سائب و شفاء دخت عبدالله.

در زمان عثمان بن عَفّان از حارث بن حکم نام برده‌اند. و در زمان عمر بن عبدالعزیز از سلیمان بن یسار.

اصفهانیصاحب اغانی هم از بردان نام برده، بدون این که زمان تعیین شدن او را بنویسد. «(5)»

1- - ابن حبیب، ص 378.
2- - ابن سعد، ج 7، ص 348.
3- - طبری، ج 7، ص 1450.
4- - ابن حزم، ص 72.
5- - اغانی، ج 8، ص 277.