حجاز درصدر اسلام صفحه 253

زمان جمع آوری صدقات

سخن مالک را قبلًا ذکر کردیم ولی گویی این روش از زمان عمر بن خطاب معمول بوده است. زیرا ابن سعد روایت کند که عمر بن خطاب کارگزاران زکات را پیش از تابستان می‌فرستاد. «(1)» و درخور توجه است که عطایا را در آغاز تابستان و هنگام طلوع ثریا می‌پرداخت.

پس میان گرفتن زکاتها و پرداخت عطایا رابطه‌ای بود.

جمع آوریصدقات در آغاز تابستان، مطابق تقویم شمسی است که با اوضاع طبیعت هم تناسب دارد. ولی شافعی می‌گوید که من دوست دارم در اول محرم زکاتها را بستانم. اعم از این که محرم در تابستان باشد یا زمستان. «(2)» معلوم می‌شود که او برای جمع آوریصدقات تقویم قمری را بر شمسی- هر چند مشکلاتی ایجاد کند- ترجیح می‌داده است.

از آنچه در پیش گفتیم معلوم می‌شود کهصاحبان مواشی پیش از تابستان بر سر آبهای خود گرد می‌آمده‌اند. و چنان بر می‌آید که هر قبیله را منطقه‌ای معین بوده که در آن جولان می‌داده است وبر سر چاههای خود گرد می‌آمده‌اند که آنها را از تجاوز و غصب محافظت کنند. حفاظت این چاهها یا تصرف آنها از عوامل مهم جنگ و ستیز میانصحرانشینان بوده است ولی چون اسلام آمد و دولت اسلامی بر سرتاسر جزیرةالعرب سیطره یافت برای هر قبیله چراگاهی و آبی معین شد و این امر سبب توقف یا تقلیل این جنگها گردید.

دولت آبهایی را که قبایل در تابستان بر سر آنها فرود می‌آمدند زیرنظر داشت و جمع آوریصدقات بر اساس مراتع این آبها بود و این امر هم برای قبایل و هم برای کارگزارانصدقات تسهیلات بیشتری بود.

در منابع نام منازلی که جمع آوری کنندگانصدقات بنی کلاب و فزاره فرود می‌آمده‌اند، ذکر شده است:

اما جمع آورندگانصدقات بنی کلاب؛ ابوزیاد کلابی گوید: چون عامل بنی کلاب برای جمع آوریصدقات ایشان از مدینه خارج شود و نخست در ارَیْکه فرود آید سپس از اریکه به