حجاز درصدر اسلام صفحه 275

ابن جنّی در کتاب «النوادر الممتّعه» حکایت کند که فضل بن اسحاق یا یکی از مشایخ او گفت که اعرابیی را دیدم. پرسیدم: از کدام قبیله‌ای؟ گفت: از بنی اسد. پرسیدم: از کجا می‌آیی؟ گفت: از این بادیه. پرسیدم: در کجای آن زندگی می‌کنی؟ گفت: در ضَرِیّه جایی که همتایی ندارد. آبش شیرین است و خاکش شور نیست. در آنجا نه بیماری هست و نه لرز و نه تب و ما در نهایت آسودگی و فراوانی نعمت زندگی خویش می‌گذرانیم. «(1)» در کتب آمده است که عمر مرتع ضَرِیّه را برای چریدن شترانصدقه در اختیار گرفت و هر سال سی هزار شتر که در راه خدا داده بودند به آنجا می‌فرستاد. و به قولی: چهل هزار شتر.

نَقِیع

نَقِیع چراگاه اسبان مردم بود و رَبَذه و شَرَف جایگاه شترانصدقه. «(2)» زید بن اسلم از پدرش روایت می‌کند که: عمر بن خطاب را دیدم که یکی از موالی خود به نام هُنَیّ را بر مرتع امارت می‌داد و به او سفارش می‌کرد که به داد مظلومان برسد. و می‌گفت اگر ستوران عثمان بن عفّان و عبدالرحمان بن عوف تلف شوند، آنها به مدینه بازمی‌گردند و در این جا نخلستانها و کشتزارها دارند و اگر ستوری از مسکینی تلف شود، نزد من می‌آید و فریاد برمی‌آورد. آب و علف برای من آسان‌تر از این است که او را به غرامت زر دهم. آنجا سرزمین آنهاست در جاهلیت برای آن جنگیده‌اند و هم در آنجا اسلام آورده‌اند. اگر این چارپایان نباشند که جنگجویان مسلمان را بر آنها بنشانم و به جهاد فرستم چگونه می‌توانم از این بلاد حمایت کنم. قاسم بن سلام پس از ایراد این عبارات گوید: اسلم گفت که شنیدم مردی از بنی ثعلبه به عمر می‌گفت: بلاد ما را مراتع قرق شده کردی و حال آن که در زمان جاهلیت ما برای آنها جنگیده بودیم و در عصر مسلمانی در آنجا اسلام آورده‌ایم. و این سخن چند بار تکرار کرد. عمر سر برداشت و گفت: زمین زمین خداست و ستوران از آن خدا که جنگجویان در راه خدا بر آنها سوار می‌شوند. «(3)» از این عبارات برمی‌آید:

1- - سمهودی، ج 2، ص 234.
2- - ابن سعد، ج 3- 1، ص 221 از واقدی.
3- - الاموال، فقره، ص 740.
1- مراتع را اگر قرق می‌کردند برای مصلحت عموم بود.
2- این کار به فرمان خلیفه صورت می‌گرفته است.
2- شامل بعضی از اراضی می‌شد که بعضی بر آن دست انداخته بودند.
3- برای چراگاه بود.
5- برای همه مباح بوده و ملک خاص کسی نبوده.
6- جایز بوده که بعضی از مردم یا همه را از استفاده از آنها منع کنند.
7- جنبه قدسیت نداشته و برای اغراض دینی نبوده است.