حجاز درصدر اسلام صفحه 3

درکشان از اسلام می‌افزود. مسلّم است که شمار حجازیان نسبت به آنها کاهش می‌یافت ولی همچنان رزمندگانصفوف نخستین، از حجازیان بود. حجازیان در جبهه‌های جنگ عراق و شام و مصر شرکت فعال داشتند. هر شهری که گشوده می‌شد عده‌ای از حجازیان در آن استقرار می‌یافتند تا آنجا که شهری نبود مگر این که عده‌ای از آنان در آن شهر زیستن گرفتند.

نامها و شرح حال شماری ازصحابه، مخصوصاً اهل بدر، یا کسانی از آنان که به امور عقیدتی اهتمام می‌ورزیدند در کتب تاریخ و تراجم احوال آمده است. اینان برخی از آنهایند که در شهرها سکونت گرفتند. بسیاری دیگر هم از مردم حجاز در شهرهای گشوده شده زیستن گزیدند که نامشان در کتب تاریخ و تراجم نیامده است. مسلماً آن گروه ازصحابه و تابعین که به دیگر شهرها مهاجرت کردند، تا مدتی دراز، روابط اجتماعی و اقتصادی و فکری خود را با وطن نخستینشان حفظ کردند.

حجازیان در هر شهری که زندگی می‌کردند، معمولًا خانه‌های خود را در نزدیکی مسجد جامع یا دارالاماره؛ به عبارت دیگر در قلب شهر، اختیار می‌کردند؛ زیرا می‌خواستند در مردم اطراف خویش تأثیر بیشتری بگذارند. عده‌ای از این مهاجرین از اصحاب پیامبر (ص) بودند که در همان سالهای آغازین دعوت، اسلام آورده بودند ولی بسیاری دیگر هم اعرابی بودند که بعدها به اسلام گرویده بودند. اینان غالباً سپاهیانی بودند که پس از فتح، در بلاد مفتوحه می‌ماندند.

اماصحابه نخستین، از همه مسلمانان بیشتر با روح اسلام آشنایی داشتند، زیرا سالها با رسول‌اللّه (ص) و خلفا زیسته بودند و بار غزوات و جنگها بیشتر بر دوش آنان بود. در دوره گسترش اسلام نیز وظایف خود را به نیکی انجام دادند. غالباً از سوی خلفا به فرمانروایی بلاد منصوب می‌شدند و با آنان در کارها مشورت می‌کردند و به رهنمودهایشان گوش فرامی‌دادند.

اینان به سبب طول مصاحبتشان با پیامبر (ص) و نزدیکی‌شان به آن حضرت، روح اسلام را بیشتر دریافته بودند و روششان با روش اسلامی تطابق بیشتری داشت. بیشتر اینان در حجاز ماندند و این امر سبب شد که در جامعه اسلامیصاحب مقام و موقعیت خاص شوند. کتب طبقات بویژه طبقات ابن سعد درباره آنهاست.

گفتیم که اصحاب خاص، بیشتر در مکه و مدینه مانده بودند و جز شمار اندکی از آنجا مهاجرت ننمودند ولی نشانه‌هایی هست که عده‌ای از آنها در شهرها استقرار یافتند؛ مثلًا